Γραμματοσειρες του «δρομου»

[Ροδοπουλος]

Σε προηγούμενο τεύχος του περιοδικού (#3, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2013), αναφέρθηκα στην άναρχη εικόνα που επικρατεί στη σήμανση των ελληνικών αυτοκινητοδρόμων.

 

Συγκεκριμένα, έγραφα για μία διαδρομή τριακοσίων περίπου χιλιομέτρων από την Κυλλήνη προς την Αθήνα, όπου παρατηρεί κανείς τέσσερις διαφορετικές γραμματοσειρές να έχουν χρησιμοποιηθεί στις πινακίδες.

 

Όπως φαίνεται, τα παράπονά μου είχαν αποτέλεσμα, αφού πρόσφατα μου ζητήθηκε αν θα ήθελα να συμβάλω ώστε να ενοποιηθούν, να εξορθολογιστούν και να βελτιωθούν οι γραμματοσειρές που χρησιμοποιούνται, τόσο στους αυτοκινητόδρομους ταχείας κυκλοφορίας όσο και στη σήμανση των επαρχιακών οδών.

 

Το χρονικό που ακολουθεί, φανερώνει για μία ακόμη φορά την ανεπάρκεια της ελληνικής πολιτείας να θέτει κανόνες και προδιαγραφές σε στοιχειώδεις εφαρμογές της εικόνας και της επικοινωνίας της γενικότερα.

 

Η γνωστή σε όλους μας χαρακτηριστική μπλε σήμανση των επαρχιακών οδών της Ελλάδας έχει προκύψει από την προσαρμογή του βρετανικού προτύπου που σχεδιάστηκε από τον Jock Kinneir και τη συνεργάτιδά του Margaret Calvert στη δεκαετία του ‘60. Στην Ελλάδα υιοθετήθηκε το 1974, όταν δημοσιεύθηκαν οι σχετικές προδιαγραφές σε τεύχος του υπουργείου Δημοσίων Έργων. Στις προδιαγραφές αυτές παρουσιάζονται οι λατινικοί και ελληνικοί χαρακτήρες, οι αριθμοί και κάποια βασικά σημεία στίξης. Περιγράφεται επίσης ο ακριβής τρόπος τοποθέτησης, που προϋποθέτει συγκεκριμένο ύψος χαρακτήρων με αντίστοιχες αποστάσεις για όλα τα ζεύγη γραμμάτων. Πρακτικά, ο κατασκευαστής της πινακίδας τοποθετούσε τους χαρακτήρες πάντοτε σε συγκεκριμένη διάσταση με προκαθορισμένες αποστάσεις για κάθε ζεύγος χαρακτήρων, όπως αναγράφονται σε σχετικούς πίνακες. Σωστή περιγραφή για τα δεδομένα της εποχής, αλλά εμφανώς ξεπερασμένος τρόπος χρήσης σήμερα. Όμως, αντίστοιχες προδιαγραφές συντάχθηκαν και αρκετά χρόνια αργότερα, το 2003, όταν ακολουθήθηκε το γερμανικό πρότυπο DIN για τη σήμανση των νέων αυτοκινητοδρόμων ταχείας κυκλοφορίας της χώρας (πράσινες πινακίδες). Σε αυτήν την περίπτωση προσαρμόστηκαν οι γραμματοσειρές DΙΝ 1451 (Mittelschrift και Engschrift) για την κανονική και στενή γραφή αντίστοιχα, από τον σχεδιαστή Έκτορα Χαραλάμπους. Δημιουργείται βέβαια η απορία, πώς, ενώ βρισκόμαστε ήδη στην ψηφιακή εποχή, οι προδιαγραφές προσαρμόστηκαν στα προ εικοσιπενταετίας πρότυπα και όχι στις σύγχρονες απαιτήσεις, όπως θα ήταν λογικό.

Η συμβολή μου στο έργο θα αφορούσε την ομογενοποίηση των σχεδίων, τη μεταφορά των περιγραμμάτων σε αρχεία γραμματοσειρών με τέτοιο τρόπο ώστε να ακολουθούνται οι προδιαγραφές ενδιάμεσων αποστάσεων (διαστοιχείωση), οι οποίες θα έπρεπε να ταυτίζονται απόλυτα με τους πίνακες προδιαγραφών για το δεδομένο ύψος χαρακτήρων. Έτσι, για παράδειγμα, γράφοντας το όνομα μιας πόλης με τη νέα γραμματοσειρά, στο ύψος των 112 χιλιοστών, το πλάτος των χαρακτήρων και οι ενδιάμεσες αποστάσεις θα πρέπει να ταυτίζονται σε χιλιοστά με τον προβλεπόμενο από τους πίνακες αριθμό. Η μεταφορά αυτή θα εκμηδένιζε τον χρόνο σχεδιασμού μιας πινακίδας σήμανσης σε αντίθεση με την προηγούμενη κατάσταση, όπου τα γράμματα έπρεπε να στοιχειοθετηθούν ένα προς ένα και να ρυθμιστούν οι αποστάσεις μεταξύ τους με σχετική μέτρηση.

 

Η διαδικασία σχεδιασμού

 

Για τη γραμματοσειρά των μπλε πινακίδων, της λεγόμενης επαρχιακής σήμανσης, οι χαρακτήρες που σχεδιάστηκαν στο χαρτί το 1973-74 είχαν ήδη ψηφιοποιηθεί έστω και σε απλά ανυσματικά αρχεία από τις εταιρείες που ασχολούνται με την οδοσήμανση και στοιχειοθετούνταν ένα – ένα. Το σχέδιο των λατινικών, όπως ανέφερα παραπάνω, προέρχεται από τη μελέτη των Βρετανών Kinnear-Calvert, με εμφανή όμως σχεδιαστικά λάθη κατά την αντιγραφή. Τα ελληνικά, τα οποία –σωστά ή λάθος– συνηθίσαμε με τον καιρό, σχεδιάστηκαν –άγνωστο για μένα από ποιον– με μεγάλα λάθη και φανερά περιορισμένη σχεδιαστική ικανότητα.

 

Λογικό, όμως, σε μια εποχή που Έλληνες σχεδιαστές δεν είχαν ακόμη ασχοληθεί συστηματικά με το αντικείμενο. Τα λάθη είναι ολοφάνερα, όπως διαπιστώνουμε στη σχετική εικόνα. Για παράδειγμα, το χι είναι πολύ μεγαλύτερο από όσο πρέπει, καταλαμβάνοντας χώρο τόσο στα ανωφερή όσο και στα κατωφερή τμήματα. Το ταυ είναι τοποθετημένο ανεστραμμένο, με το αριστερό άκρο δεξιά και αντίστροφα. Το ω είναι τεράστιο συγκριτικά με τα άλλα πεζά γράμματα. Το φι καταλαμβάνει το ίδιο πλάτος με το όμικρον, ενώ δεν θα έπρεπε γιατί αποτελείται από τρία κατακόρυφα στελέχη και όχι δύο, με αποτέλεσμα να μικραίνει η αντιφόρμα και να «μπουκώνει» το γράμμα.

 

Στις γραμματοσειρές DIN των πράσινων πινακίδων των αυτοκινητοδρόμων, παρατήρησα ότι η κανονική γραφή ήταν σε ικανοποιητικό σχεδιαστικό επίπεδο, ενώ αντίθετα η στενή γραφή παρουσίαζε σοβαρά σχεδιαστικά λάθη. Αμφιβάλλω, λοιπόν, αν τα δεύτερα σχεδιάστηκαν από τον Έκτορα Χαραλάμπους και πιστεύω πως έγιναν από κάποιον χωρίς γνώσεις τυπογραφίας. Συγκεκριμένα, πολλοί χαρακτήρες είχαν λάθος διαστάσεις, άλλοι λάθος πάχος, ενώ υπήρχαν ελληνικοί χαρακτήρες αντιγραμμένοι (copy-paste) από άλλες γραμματοσειρές χωρίς σχέση με τη φιλοσοφία της DIN (π.χ. το έψιλον, το ωμέγα και το τελικό σίγμα ανήκουν στην Helvetica Condensed!).

 

Στη διάρκεια αυτού του έργου, πήρα την πρωτοβουλία να εξορθολογίσω τον σχεδιασμό, να βελτιώσω δηλαδή τα περιγράμματα και να αποβάλω ξένα στοιχεία που ενοχλούν οπτικά και αποτελούν «τυπογραφικά οξύμωρα». Το θεώρησα σαν μια ευκαιρία να βελτιωθεί η σημερινή εικόνα των πινακίδων που διοχετεύει λάθη στην τυπογραφική συνείδηση του κοινού. Κυρίως όμως από επαγγελματική διαστροφή, καθώς το μάτι μου πέφτει διαρκώς στα λάθη, τα οποία με ενοχλούν και βασανίζουν –όπως και τόσα άλλα– την τυπογραφική μου καθημερινότητα.

 

Όλα αυτά δεν έγιναν βέβαια στο πλαίσιο μιας πλήρους και συνολικής μελέτης επανασχεδιασμού της οδοσήμανσης –πράγμα αδύνατο στη σημερινή κατάσταση της χώρας– αλλά μιας μικρής προσπάθειας να κρατηθεί το υπάρχον ύφος των γραμματοσειρών, κάνοντας ταυτόχρονα τις απαραίτητες βελτιώσεις, που ωστόσο δεν θα γίνονταν αντιληπτές από κάποιον μη ειδικό. Όταν μετά από πολλές ημέρες εντατικής εργασίας και δοκιμών θεώρησα ότι είχε επιτευχθεί ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα, άκουσα στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής την υπεύθυνη δημιουργικού του πελάτη να εκφράζει έντονη δυσαρέσκεια, λέγοντας ότι αλλοίωσα τις γραμματοσειρές και τις μετέβαλα προς το χειρότερο.

 

Απόρησα φυσικά και αντιλήφθηκα πως τα κριτήριά μας ήταν τελείως διαφορετικά. Από πλευράς μου το θέμα ήταν ουσιαστικό, ενώ για έναν εργολάβο που συναλλάσσεται με το Δημόσιο ήταν τυπικό, αφού έπρεπε να τηρεί απαρέγκλιτα τις προδιαγραφές –όσο λάθος και να ήταν– προκειμένου να μη σκαλώσει στις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις που θα μπορούσαν ακόμη και να ακυρώσουν τη συμμετοχή του στο έργο. Βέβαια, έχουμε δει και γραμματοσειρά Arial Light σε τμήμα της Εθνικής Οδού, αλλά δεν ξέρω αν αυτή η αυθαιρεσία είχε επιπτώσεις στον εργολάβο.

 

Το αποτέλεσμα της εργασίας ήταν, μεταξύ άλλων, και η γραμματοσειρά της επαρχιακής σήμανσης, που απορρίφθηκε από τον πελάτη. Η γραμματοσειρά που ονομάστηκε CF Dromon και παρατίθεται με συγκριτικό δείγμα στις εικόνες, εμπλουτίστηκε με πλήρες λατινικό σύνολο χαρακτήρων, εναλλακτικούς τύπους αρίθμησης και πλήρη σημεία στίξης. Διατίθεται δωρεάν από το site μας www.fonts.gr καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης gr design – Διαδρομές, που παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς από τις 17 Απριλίου έως τις 17 Μαΐου 2015, με την ευκαιρία του εορτασμού των 20 χρόνων από την ίδρυση της Ελληνικής Ψηφιακής Τυποθήκης – Fonts.gr και την έντονη συμμετοχή μας στα τυπογραφικά δρώμενα της χώρας μας. Όσο και αν όλα αυτά φαντάζουν «ψιλά γράμματα», ο σχεδιασμός ενός συστήματος οδοσήμανσης με σύγχρονα σχεδιαστικά πρότυπα θα επέτρεπε την ευκολότερη και αμεσότερη ενημέρωση των οδηγών, συμβάλλοντας εν μέρει στην οδική ασφάλεια και προβάλλοντας ταυτόχρονα μια ενοποιημένη και μοναδική εικόνα, όπως αυτή που ακολουθείται και χαρακτηρίζει τις προηγμένες χώρες του κόσμου.

 

Γράφει ο Παναγιώτης Χαρατζόπουλος

τυπογραφικός σχεδιαστής

Πηγή: https://grdmagazine....es-tou-dromou/

 

Click here to view the είδηση

[apier]

συγχαρητήρια! Πόσο (μα πόσο) καλύτερα θα ήμασταν αν ο καθένας, όπως εσείς,

έκανε απλά τη δουλειά που ξέρει (κανονικά και όχι κάπως)

όσο καλά την ξέρει (και όχι περίπου)

χωρίς να θεωρεί χρέος του να λύσει όλα τα προβλήματα του κόσμου (και του χρέους)

 

Το 2004 είχα φτιάξει ένα απλό xls που έδινε τα διάκενα και τις πλάγιες αποστάσεις,

με μόνη είσοδο το κείμενο της πινακίδας. (απλή τυποποίηση δηλαδή των πινάκων)

Εμάς αυτό ήταν το πρόβλημά μας, ως μηχανικοί / σχεδιαστές σήμανσης.

(Το τυπογραφικό σκέλος διέφευγε βέβαια του αντικειμένου και της αντίληψής μας ίσως)

Μου έκανε εντύπωση πως κάτι τόσο απλό δεν υπήρχε ήδη στην αγορά, 

και πως ΟΛΟΙ οι εμπλεκόμενοι εξακολουθούσαν να στοιχειοθετούν ένα προς ένα, 

και μάλιστα αρκετοί να κάνουν και εκπτώσεις στις προδιαγραφές (προφανώς "είχαν άκρη")

Τώρα πια δεν μου κάνει καμία εντύπωση ότι κανείς δεν ασχολήθηκε να διαδώσει το "σύστημα"

όπως κανείς (εκτός από εσάς) δεν ασχολήθηκε να ενοποιήσει (ή καταγράψει έστω) το τυπογραφικό σκέλος.

 

Και πάλι συγχαρητήρια, και σας ευχαριστώ για την αχτίδα που ρίξατε στο σκοτάδι μου