Θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση των καταστροφών στις υποδομές – Περιπτωσιολογία από την πρόσφατη Νομολογία

Το εν λόγω άρθρο αποτελεί απόσπασμα από αντίστοιχα Κεφάλαια από το υπό έκδοση Βιβλίο του συγγραφέα με τίτλο «ANAΘΕΣΗ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΜΕ ΤΟΝ Ν. 4782/2021»

Α΄. Η έννοια της ανωτέρας βίας υπό το πρίσμα της θεώρησης αυτής ως «απρόβλεπτη περίσταση¨ κατά τη θεώρηση της εν λόγω διάταξης

Οι καταστροφές στις υποδομές κατά το νομοθετικό μας πλαίσιο αντιμετωπίζονται στα πλαίσια του θεσμικού πλαισίου περί «ανωτέρας βίας», κατά γενική αρχή δε του δικαίου [πρβλ. άρθρ.255 ΑΚ, παρ. 6 άρθρου 10 του ν.2690/1999 (Κ.Διοικ.Διαδ.), παρ. 5 άρθρου 27 του π.δ. 18/1989, παρ.1 άρθρ. 152 ΚΠολΔ] η ανωτέρα βία συνίσταται σε οποιοδήποτε ανυπαίτιο γεγονός εντελώς εξαιρετικής φύσης, το οποίο δεν αναμενόταν, ούτε ήταν δυνατό να προληφθεί ή να αποτραπεί, ούτε με μέτρα άκρας επιμέλειας και σύνεσης, ανεξάρτητα αν το γεγονός είναι εσωτερικό ή όχι.

Περιπτώσεις ανωτέρας βίας λοιπόν συνιστούν ιδίως φυσικές καταστροφές ή φαινόμενα ιδιαίτερα μεγάλης έντασης και έκτασης, τα οποία συνδέονται κατά τρόπο άμεσο με την πρόκληση της κατεπείγουσας ανάγκης και την αδυναμία τήρησης των προβλεπόμενων από το νόμο προθεσμιών. Συνεπώς πρόκειται για εξαιρετικώς έντονα φαινόμενα που συνιστούν έκτακτα και ασυνήθιστα γεγονότα, μη δυνάμενο αντικειμενικά να προβλεφθούν με τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής από τα καταβάλλοντα την επιμέλεια ενός μέσου συνετού ανθρώπου. Ομοίως, ανήκουν στην ίδια κατηγορία κίνδυνοι ιδιαίτερης καταστροφής που δημιουργήθηκαν ή έχουν προκληθεί ή επίκεινται λόγω τέτοιας, όπως προαναφέρθηκε, μορφής φυσικών καταστροφών ή θεομηνιών, για την αποφυγή των οποίων δεν είναι δυνατή η τήρηση των προθεσμιών που προβλέπονται από το νόμο.

Β΄. Η περίπτωση των πρόσφατων πλημμυρών σε περιοχές της χώρας

Νεοεισερχόμενη διάταξη στο θεσμικό μας πλαίσιο αποτελεί η πρόβλεψη η οποία εισήχθη με τον Ν.4831/2021 (ΦΕΚ Α 170/23.7.2021) και ειδικότερα με το άρθρο 136 αυτού, που προστέθηκε στην παρ.7 του άρθρου 100 Ν. 3852/2010 (΄ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ») και αφορά στην αντιμετώπιση των γεγονότων μετά τις πλημμυρικές ροές σε πολλές περιοχές της χώρας και ειδικότερα των Περιφερειών Αττικής, Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Στερεάς Ελλάδας και η οποία  εφαρμόζεται στις διαδικασίες ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων που θα εκκινήσουν μέχρι την 30η.11.2021.Σύμφωνα με αυτή«Έργα και μελέτες για τον έλεγχο και τη ρύθμιση των πλημμυρικών ροών σε περιοχές των Περιφερειών Αττικής, Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Στερεάς Ελλάδας που αναλαμβάνονται από τις ως άνω Περιφέρειες δυνάμει προγραμματικής σύμβασης που συνάπτεται με την αρμόδια διεύθυνση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας μπορούν να ανατίθενται με προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση σύμφωνα με την περ. γ` της παρ. 2 του άρθρου 32 του ν. 4412/2016 (Α` 147) εάν η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης είναι μεγαλύτερη των ορίων του άρθρου 5 του ν. 4412/2016 ή με προσφυγή στη διαδικασία απευθείας ανάθεσης του άρθρου 118 του ίδιου νόμου σε κάθε άλλη περίπτωση», η διαδικασία δε αυτή υπόκειται στο ιδιαιτέρως ευέλικτο καθεστώς της σύντμησης των σχετικών προθεσμιών, της μη απαίτησης προηγούμενης γνωμοδότησης ή εισήγησης άλλου συλλογικού οργάνου καθώς και προηγούμενης σύμφωνης γνώμης της Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ.

Γ΄. Ανάθεση Έργων με την διαδικασία του Άρθρου 32 ως αποτέλεσμα απρόβλεπτων περιστάσεων (έντονων καιρικών φαινομένων)

Κατά τον εθνικό Νομοθέτη, η αντιμετώπιση φαινομένων που σχετίζονται με φυσικά φαινόμενα και καταστροφές μπορεί να αντιμετωπισθεί με την προσφυγή στην διαδικασία του Άρ. 32 του Ν. 4412/2016 (διαδικασία με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση) μπορεί να χρησιμοποιείται για δημόσιες συμβάσεις έργων, «στο μέτρο που είναι απολύτως απαραίτητο, εάν λόγω κατεπείγουσας ανάγκης οφειλόμενης σε γεγονότα απρόβλεπτα για την αναθέτουσα αρχή, δεν είναι δυνατή η τήρηση των πρσθεσμιών που προβλέπονται για τις ανοικτές, κλειστές ή ανταγωνιστικές διαδικασίες με διαπραγμάτευση»εφόσον «Οι περιστάσεις που επικαλούνται οι αναθέτουσες αρχές για την αιτιολόγηση της κατεπείγουσας ανάγκης δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να απορρέουν από δική τους ευθύνη». Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι το Άρ. 32 αποτελεί μεταφορά του Κοινοτικού Δικαίου και συγκεκριμένα της Κοινοτικής Οδηγίας 2014/24/ΕΕ στο εθνικό μας πλαίσιο.

Σύμφωνα με την Οδηγία 1/2013/30.12.2013 ΕΑΑΔΗΣΥ, οι Αναθέτουσες Αρχές μπορούν να  προβούν σε διαδικασία διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση λόγω κατεπείγοντος  κατόπιν ειδικής αιτιολόγησης για την διαχείριση συνεπειών από έντονα καιρικά φαινόμενα (άρθρο 32 παρ.2γ Ν.4412/2016),  κατόπιν της συνδρομής των εν λόγω προϋποθέσεων (α’) κήρυξη της περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και (β’) μόνο για τις ποσότητες εκείνες και για το χρονικό εκείνο διάστημα που είναι πράγματι αναγκαία για την άμεση αντιμετώπιση της έκτακτης περίστασης. (Ελ.Συν. Κλ.ΣΤ Πράξη 67/2011) και μόνο εφόσον δεν μπορούν να τηρηθούν οι προθεσμίες του συνοπτικού διαγωνισμού.

Δ΄. Περιπτωσιολογία

Κατόπιν της κήρυξης, με Απόφαση του ΓΓ Πολιτικής Προστασίας, εκτεταμένων περιοχώνσε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, το Ε΄ Κλιμάκιο ΕλΣυν έχει κρίνει επανειλημμένα την αναγκαιότητα προσφυγής στην εν λόγω διαδικασία λόγω των έντονων καιρικών φαινομένων (ισχυρών βροχοπτώσεων), καθώς με τη διαδικασία αυτή κατέστη δυνατή η υποβολή προσφορών σε συντομότερη προθεσμία από αυτή που θα απαιτείτο για τη διενέργεια ανοικτού διαγωνισμού.

Με την Πράξη 872/2019 του Ε΄ Κλιμακίου ΕλΣυν ελέγχεται η νομιμότητα της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου και του σχεδίου σύμβασης του έργου του Δήμου ΧΧΧ, με τίτλο «Αποκατάσταση βλαβών των Υποδομών μετά από τα έντονα καιρικά φαινόμενα της 29-09-2018 & 05-10-2018». Με την εν λόγω Πράξη κρίνεται ότι παρίσταται αιτιολογημένη η προσφυγή στην εν λόγω διαδικασία, λόγω του ότι η εκτέλεση εργασιών αποκατάστασης των ζημιών στο επαρχιακό οδικό δίκτυο και αντιπλημμυρικών Έργων στα ρέματα που υπερχείλισαν καθίσταται πλέον αναγκαία , δεδομένου ότι αυτές προκλήθηκαν από τις ασυνήθιστης έντασης και διάρκειας, βροχοπτώσεις και τις πλημμύρες που επακολούθησαν, λόγω του μεγάλου όγκου βροχής, ενώ παράλληλα συνιστούν κατεπείγουσα ανάγκη οφειλόμενη σε γεγονότα απρόβλεπτα για την αναθέτουσα αρχή,

Ομοίως και η Πράξη 227/2018 με την οποία το Ε΄ Κλιμάκιο ΕλΣυν κρίνει την αναγκαιότητα προσφυγής στην εν λόγω διαδικασία λόγω των έντονων καιρικών φαινομένων (ισχυρών βροχοπτώσεων). Με την ανωτέρω Πράξη του το Κλιμάκιο αποφαίνεται περί μη ύπαρξης κωλύματος σύναψης σύμβασης μετά τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας της σύμβασης του έργου «Αποκατάσταση Αστοχήσαντος Κεντρικού Κλειστού Αγωγού του Ρέματος…», με σκοπό την άμεση αποκατάσταση αυτών των ζημιών ως κατεπείγουσα, ώστε, αφενός να αποτραπεί η επιδείνωση της κατάστασης από τυχόν νέα έντονα καιρικά φαινόμενα με την άμεση αποκατάσταση του κεντρικού αγωγού και αφετέρου να μπορέσει να αποκατασταθεί άμεσα η κυκλοφορία σε τμήμα του οικισμού και να καταστεί δυνατή η προσβασιμότητα οχημάτων ώστε να αποκατασταθούν περαιτέρω οι ζημίες.

Παράλληλα το Ε΄ Κλιμάκιο ΕλΣυν έχει κρίνει επανειλημμένα την αναγκαιότητα προσφυγής στην εν λόγω διαδικασία λόγω των έντονων καιρικών φαινομένων ως διαχείριση συνεπειών από την σεισμό (οι οποίες ομοίως συνιστούν απρόβλεπτες περιστάσεις). Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί αυτή της αποκατάστασης ζημιών σε σχολικά συγκροτήματα Γυμνασίου και Λυκείου εξαιτίας του σεισμικού φαινομένου της 21ης Ιουλίου 2017, για τις οποίες με τις Πράξεις 137 και 138/2018 το Ε΄ Κλιμάκιο ΕλΣυν κρίνει ότι δεν κωλύονται οι υπογραφές των σχεδίων σύμβασης έργων αποκατάστασης βλαβών, καθόσον αποδεικνύεται η συνδρομή των νόμιμων προϋποθέσεων για την προσφυγή του Δήμου στη διαδικασία του Άρ. 32, έργα  τα οποία αποσκοπούν στην αποκατάσταση των βλαβών στα εν λόγω σχολικά συγκροτήματα, ώστε αυτά να είναι πλήρως λειτουργικά για τη μαθητική κοινότητα μέχρι την έναρξη της επόμενης σχολικής χρονιάς 2018-2019. Τα εν λόγω γεγονότα  συνιστούν κατεπείγουσα ανάγκη, η ικανοποίηση της οποίας δεν επιτρέπει την τήρηση των χρονικών προθεσμιών που συνεπάγεται η διεξαγωγή διαγωνισμού.

Παράλληλα το Ε΄ Κλιμάκιο ΕλΣυν έχει κρίνει επανειλημμένα την αναγκαιότητα προσφυγής στην εν λόγω διαδικασία για Έργα αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών και διαχείρισης συνεπειών από πυρκαγιά (οι οποίες ομοίως συνιστούν απρόβλεπτες περιστάσεις). Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την περίπτωση του έργου «Κατασκευή δικτύου ύδρευσης στον οικισμό ΧΧΧ του Δήμου ΧΧΧ», όπου με την Πράξη 72/2019 το Ε΄ Κλιμάκιο ΕλΣυν κρίνει ότι δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου σύμβασης του εν λόγω Έργου καθώς αυτό αφορά στην κατασκευή νέου εσωτερικού δικτύου ύδρευσης ως απότοκο της καταστροφικής πυρκαγιάς της 23ης Ιουλίου 2018, η οποία κατέκαψε μεγάλο μέρος δασικής έκτασης αλλά και περί τις σαράντα οικίες, η δε ανάγκη εκτέλεσής του κρίνεται επείγουσα για την έγκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος συνολικά, καθώς και την προστασία της υγείας των κατοίκων της περιοχής.

Θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση των καταστροφών στις υποδομές – Περιπτωσιολογία από την πρόσφατη Νομολογία,

του Παπασταμάτη Ζήση Πολιτικού Μηχανικού, MSc “Υπόγεια Έργα»- Εισηγητού ΙΝ.ΕΠ./ΕΚΔΔΑ, ΥΔ ΠΑΔΑ , Συγγραφέα Τεχνικής Νομοθεσίας , Επιστημον. Συνεργάτη ΔΗΜΟΣΝΕΤ, 4412.gr