Μία αποτύπωση των πυρκαγιών που έκαψαν τα δάση της Ελλάδας (2000-2018)

Κάθε σημείο στον χάρτη αντιστοιχεί σε μία πυρκαγιά που έκαψε έστω και ένα στρέμμα δάσους. Όσο πιο ανοικτό κίτρινο το χρώμα, τόσες περισσότερες πυρκαγιές έχουν εκδηλωθεί στη συγκεκριμένη περιοχή. Στον χάρτη αποτυπώνονται ταυτόχρονα οι πυρκαγιές που έχουν εκδηλωθεί σε διάστημα περίπου τριών μηνών από το 2000 έως και το 2018. Πολλές πυρκαγιές έχουν χαρτογραφηθεί κατά προσέγγιση στον χάρτη και ενδέχεται να μην αποτυπώνουν το ακριβές σημείο που ξέσπασε η φωτιά.

Η χαρτογράφηση έγινε με kepler.gl

Πότε εκδηλώνονται οι πυρκαγιές

Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2000 και για έξι χρόνια, παρατηρείται μείωση των εκτάσεων που καίγονται σε κάθε συμβάν. Από το 2007 και μετά υπάρχει δραματική αλλαγή της κατάστασης.

Οι μήνες με τις περισσότερες πυρκαγιές είναι ο Αύγουστος και ο Ιούλιος με πάνω από 32 χιλιάδες επεισόδια, ενώ ακολουθεί ο Σεπτέμβριος και ο Ιούνιος. Η πλειονότητα των γεγονότων εκδηλώνεται από τις 12 έως και τις έξι το απόγευμα, ωστόσο ένας μικρός αριθμός πυρκαγιών (9.684 φωτιές), σύμφωνα με τα στοιχεία ξεκίνησαν τα ξημερώματα μετά τις έντεκα το βράδυ και πριν τις επτά το πρωί. Κάποιες από αυτές τις πυρκαγιές θα μπορούσε να θεωρηθεί πως είναι εμπρησμοί από πρόθεση.

Το 2007, το 2008 και το 2017 σχεδόν το 60% των εκτάσεων που κάηκαν ήταν δάση ή δασικές εκτάσεις, ενώ το 2018 το ποσοστό άγγιξε το 50%.

Από το 2000 έως και το 2018 έχουν καεί 2.575.511 στρέμματα δασικής έκτασης και 1.690.409 δάσους. Περισσότερα από 1.5 εκατομμύρια στρέμματα γεωργικών εκτάσεων, 1.3 εκατομμύρια χορτολιβαδικών εκτάσεων και 1.1 εκατομμύρια στρέμματα με υπολείμματα καλλιεργειών έχουν αποτεφρωθεί.

Η πλειονότητα των πυρκαγιών σβήνει εντός της ημέρας που ξέσπασε. Στις πιο σοβαρές πυρκαγιές όμως, η φωτιά μπορεί να καίει ακόμα και 15 ημέρες, όπως συνέβη στα Κρέστενα της Ηλείας, όπου σύμφωνα με τα δεδομένα της πυροσβεστικής, η φωτιά έκαιγε για 15 ημέρες. Η βάση δεδομένων που έχουμε στη διάθεσή μας, σε 12.418 γεγονότα δεν καταγράφει πότε έγινε η κατάσβεση ενώ και σε άλλες περιπτώσεις, που υπάρχει η ημερομηνία της κατάσβεσης, αυτή είναι περασμένη λάθος. Εξετάσαμε τις 1000 πυρκαγιές που έκαψαν τις μεγαλύτερες εκτάσεις γης και οι οποίες είχαν περασμένες τις σωστές ημερομηνίες και ώρες έναρξης και λήξης κάθε επεισοδίου. Κατά μέσο όρο η πυροσβεστική χρειάστηκε 4 ημέρες για την κατάσβεση αυτών των πυρκαγιών.

Από πρόθεση οι μισές πυρκαγιές

Πού οφείλονται οι αγροτοδασικές φωτιές του 2018. 

Υπολογίζεται ότι 8 στις 10 πυρκαγιές ξεκίνησαν μετά από χρήση γυμνής φλόγας (αναπτήρας, σπίρτα κτλ). Σημαντικό ποσοστό των αγροτικών πυρκαγιών (12.37%) αποδίδεται σε υπολείμματα καπνίσματος.

Η βάση δεδομένων που δίνει στη δημοσιότητα η πυροσβεστική δεν περιέχει πληροφορίες για τις αιτίες εκδήλωσης των πυρκαγιών. Μετά από επικοινωνία με την πυροσβεστική, μας απέστειλε για το 2018 κάποια συγκεντρωτικά στοιχεία όπως καταγράφηκαν στα Βιβλία Συμβάντων Ανακριτικού του συνόλου των Υπηρεσιών του Σώματος. Βάσει αυτών των στοιχείων, το 2018 οι μισές δασικές και το 45% των αγροτικών πυρκαγιών μπήκαν από πρόθεση. Σε αμέλεια αποδίδεται το 25% και το 40% των πυρκαγιών σε δάση και αγροτικές περιοχές αντιστοίχως. Σχηματίσθηκαν δικογραφίες σε βάρος 243 ατόμων εκ των οποίων 186 για εμπρησμό από αμέλεια και 57 για εμπρησμό από πρόθεση. Για 144 άτομα εξ αυτών, ακολουθήθηκε η διαδικασία του αυτοφώρου.

Από την ανάλυση των στοιχείων της πυροσβεστικής φαίνεται πως κάθε φορά που το κράτος υιοθέτησε αυστηρή πολιτική πρόληψης των πυρκαγιών, με έγκαιρη αποδέσμευση κονδυλίων, έγκαιρη χάραξη αντιπυρικού σχεδίου, προσλήψεις εποχικού προσωπικού και επένδυση σε τεχνολογικό εξοπλισμό, τότε ανεξαρτήτως του αριθμού των πυρκαγιών που ξεσπούν, καίγονται μικρότερες συνολικά εκτάσεις. Φαίνεται επίσης πως όταν οι δήμοι λαμβάνουν κονδύλια εγκαίρως για την αντιπυρική προστασία και τον καθαρισμό των περιαστικών δασών και όταν συμμετέχουν ενεργά στη χάραξη της αντιπυρικής πολιτικής με τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, τότε ο μηχανισμός αντιμετωπίζει πιο αποτελεσματικά τα επεισόδια πυρκαγιών.

Για τη χαρτογράφηση και την ανάλυση των δεδομένων

Για τη χαρτογράφηση των πυρκαγιών χρησιμοποιήσαμε τη βάση δεδομένων των δασικών συμβάντων της πυροσβεστικής υπηρεσίας. Επιλέξαμε να εντοπίσουμε γεωγραφικά μόνο όσα συμβάντα έκαψαν έστω και ένα στρέμμα δάσους ή δασικής έκτασης. Συνολικά χαρτογραφήσαμε περισσότερες από 26.000 δασικές πυρκαγιές. Στον χάρτη, στην αρχή του άρθρου, το μέγεθος του κάθε κύκλου είναι αντίστοιχο της έκτασης που έκαψε η συγκεκριμένη φωτιά. Για παράδειγμα, σε μία φωτιά που έκαψε 10 στρέμματα δάσους και 5 στρέμματα αγροτικών καλλιεργειών, στον χάρτη το μέγεθος του κύκλου θα αντιστοιχεί σε καμένη έκταση 15 στρεμμάτων. Εάν μία φωτιά έκαψε 10 στρέμματα αγροτικής γης και κανένα δάσους ή δασικής έκτασης, τότε αυτή η φωτιά δεν εμφανίζεται στον χάρτη. Το μέγεθος του κύκλου αντανακλά την ένταση του συμβάντος συγκριτικά με τις υπόλοιπες πυρκαγιές και όχι την πραγματική έκταση της γης που έκαψε πάνω στο χάρτη.

Για την χαρτογράφηση χρησιμοποιήσαμε την Geocoding υπηρεσία της Google. Επειδή η βάση δεδομένων της πυροσβεστικής δεν παρέχει συντεταγμένες, χρησιμοποιήσαμε τις διαθέσιμες καταγεγραμμένες πληροφορίες, όπως τη διεύθυνση, την πόλη ή το χωριό, την περιοχή και σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και το τμήμα της πυροσβεστικής που αντιμετώπισε την πυρκαγιά. Γι’ αυτό το λόγο σε κάποιες πυρκαγιές η χαρτογράφηση είναι κατά προσέγγιση και το σημείο της πυρκαγιάς έχει τοποθετηθεί στο κέντρο της περιοχής που αναγνωρίζει η γεωγραφική υπηρεσία της Google.

Update: Προηγούμενη έκδοση του άρθρου ανέφερε ότι το δάσος που κάηκε στην Εύβοια ανήκε στο δίκτυο Natura, ενώ στην πραγματικότητα είναι υπό ένταξη στο δίκτυο natura, σύμφωνα με τον δήμαρχο Διρφύων-Μεσσαπίων Γιώργο Ψαθά.