Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για τη βιώσιμη ανταγωνιστικότητα του κατασκευαστικού κλάδου

[deltionomothesias]

Στις 7 Σεπτεμβρίου 2012, και σύμφωνα με το άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣλΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να ζητήσει γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με το θέμα: Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο - Στρατηγική για τη βιώσιμη ανταγωνιστικότητα του κατασκευαστικού κλάδου και των επιχειρήσεών του.

Η Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών, στην οποία ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή της στις 12 Μαρτίου 2013. Κατά την 489η σύνοδο ολομέλειας, της 17ης και 18ης Απριλίου 2013 (συνεδρίαση της 17ης Απριλίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε την ακόλουθη γνωμοδότηση με 128 ψήφους υπέρ, 2 κατά και 7 αποχές.

 

Εισηγητής: ο κ. Aurel Laurențiu PLOSCEANU
Συνεισηγητής: ο κ. Enrico GIBELLIERI

 

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

 

1.1 Η ΕΟΚΕ επικροτεί το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για τη βιώσιμη ανταγωνιστικότητα του κατασκευαστικού κλάδου που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2012.

 

1.2 Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη στρατηγική σημασία του κατασκευαστικού κλάδου στην ευρωπαϊκή οικονομία από την άποψη της συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ, του ρόλου των κατασκευών στην απασχόληση, αλλά και ως φορέα οικονομικής ανάπτυξης.

 

1.3 Η ΕΟΚΕ θεωρεί τον κατασκευαστικό κλάδο βασικό παράγοντα περιορισμού της ζήτησης ενέργειας στην ΕΕ, μείωσης του οικολογικού αποτυπώματος της ανθρωπότητας και διευκόλυνσης του περιορισμού των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος και της προσαρμογής σε αυτήν. Η ΕΟΚΕ αναμένει ότι το σχέδιο δράσης θα διευκολύνει την ανάληψη αυτών των σημαντικών κοινωνικών προκλήσεων από τον κλάδο.

 

1.4 Ο κατασκευαστικός κλάδος, που αντιπροσωπεύει σχεδόν το 10% του ΑΕΠ της ΕΕ, είναι το κλειδί της υγείας της οικονομίας στο σύνολό της. Επιδιώκοντας την ανάπτυξη, οι πολιτικοί ιθύνοντες των κρατών μελών πρέπει να συνεργαστούν με τον κατασκευαστικό κλάδο, όπως πράττει η Επιτροπή με την παρούσα ανακοίνωση, και να αντιληφθούν ότι, υπό τις κατάλληλες οικονομικές και κανονιστικές συνθήκες, ο κλάδος μπορεί να προαγάγει την ανάπτυξη, την απασχόληση και την προστασία του περιβάλλοντος που δικαιούνται οι πολίτες της ΕΕ.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι ο κλάδος των κατασκευών δεν χρειάζεται άμεση οικονομική υποστήριξη, όπως επιδοτήσεις, αλλά ότι το σχέδιο δράσης θα πρέπει να επιδιώξει τη δημιουργία ενός πολιτικού και κανονιστικού πλαισίου που θα επιτρέψει στον κλάδο να εκτελέσει άριστα το ρόλο του ως παράγοντα που συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ευημερία και την περιβαλλοντική διαχείριση. Αυτό περιλαμβάνει την εξασφάλιση επάρκειας δημοσίων επενδύσεων και ιδιωτικής χρηματοδότησης για τη στήριξη βιώσιμων έργων, καθώς και τη χρηματοδότηση της οικονομίας των κρατών μελών σε σημαντικό βαθμό από τραπεζικές πιστώσεις, εφαρμόζοντας άμεσα και αποτελεσματικά μέτρα για τη βελτίωση της πρόσβασης των ΜΜΕ σε πιστώσεις, μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη ειδικών μέτρων εγγύησης και αντεγγύησης.

 

1.5 Η απλότητα, η σταθερότητα και η συνοχή του κανονιστικού πλαισίου και του πλαισίου τυποποίησης της ΕΕ αποτελούν επίσης έναν σημαντικό παράγοντα για την εσωτερική αλλά και την εξωτερική ανταγωνιστικότητα του κατασκευαστικού κλάδου στην Ευρώπη.

 

1.6 Η ΕΟΚΕ έχει πλήρη επίγνωση ότι ενώ η λιτότητα οδηγεί στην επανεξισορρόπηση διαρθρωτικών κενών, δεν οδηγεί σε νέα ανάπτυξη αλλά μάλλον επιδεινώνει την οικονομική κρίση σε πολλές χώρες. Χρειάζονται επενδύσεις σε βιώσιμες υποδομές και κτίρια για να διασφαλιστούν η μελλοντική ανάπτυξη και οι προοπτικές απασχόλησης στην Ευρώπη.

 

1.7 Η οργανωμένη κοινωνία πολιτών καλεί την Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών να θεωρήσουν τις επενδύσεις σε βιώσιμα κτίρια και ζωτικές υποδομές ως στρατηγική συμβολή στη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση, και όχι απλά ως ένα άλλο είδος δημοσίων δαπανών. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ συνιστά να μην χρησιμοποιούνται οι επενδύσεις αυτές για τον υπολογισμό της απόδοσης μιας χώρας σε σχέση με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

 

1.8 Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες μείωσης της ζήτησης σε ενέργεια μέσω της ανακαίνισης του πεπαλαιωμένου κτιριακού αποθέματος της ΕΕ, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της ΕΕ για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% και μείωσης της ενεργειακής ζήτησης κατά 20%. Μια τέτοια δράση θα μειώσει επίσης τις εισαγωγές ενέργειας από ορυκτά καύσιμα καιEL 10.7.2013 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 198/45 θα βοηθήσει να διασφαλιστεί η διατήρηση του μεγαλύτερου μέρους του πλούτου της ΕΕ στην Ευρώπη, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση και τη δημιουργία θέσεων εργασίας στην τρέχουσα χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση. Για να αξιοποιήσουν το δυναμικό αυτό, οι χώρες πρέπει να εξασφαλίσουν την παροχή επαρκών οικονομικών και φορολογικών κινήτρων που θα ωθήσουν την αγορά προς τη μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και στη μείωση του χάσματος δεξιοτήτων.

 

1.9 Υπάρχει άλλη μια τεράστια πρόκληση που αφορά την αναβάθμιση των μεταφορικών, ενεργειακών και ευρυζωνικών υποδομών της ΕΕ με σκοπό την κάλυψη των αναγκών των μελλοντικών γενεών και τη διασφάλιση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας της Ευρώπης ως προορισμού για άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ). Εάν οι κυβερνήσεις δεν μπορέσουν να αναγνωρίσουν τη σημασία αυτού του είδους των επενδύσεων, η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει πίσω σε σύγκριση με άλλα μέρη του κόσμου, τόσο από οικονομική άποψη όσο και από άποψη κοινωνικής ευημερίας.

 

1.10 Η δημογραφική αλλαγή δημιουργεί για το δομημένο περιβάλλον νέες προκλήσεις τις οποίες ο κατασκευαστικός κλάδος θα πρέπει να αντιμετωπίσει. Αυτές περιλαμβάνουν τις επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού σε σχέση με την πρόσβαση στο δομημένο περιβάλλον. Η ΕΟΚΕ λαμβάνει γνώση των εν εξελίξει εργασιών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης (CEN), στο πλαίσιο της εντολής που ανατέθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με σκοπό την προσαρμογή των προτύπων στις απαιτήσεις του «Σχεδιασμού για όλους». Επιπλέον, ο κατασκευαστικός κλάδος βρίσκεται αντιμέτωπος με την πρόκληση της γήρανσης του εργατικού δυναμικού. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη στρατηγική «Ευρώπη 2020 για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» ( 1 ) και τις συνέπειες της αυτής της πρόκλησης για την οικονομία στο σύνολό της.

 

1.11 Πέραν της συνεισφοράς του κατασκευαστικού κλάδου στην άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, η προσαρμογή σε αυτές θέτει νέες προκλήσεις για το περιβάλλον των οικοδομών, προκλήσεις που ο κλάδος θα πρέπει να αντιμετωπίσει. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται οι επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων που απαιτούν πιο ανθεκτικές οικοδομές, καθώς και ικανές δομές προστασίας. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη συνυπολογισμού αυτής της πτυχής στις υφιστάμενες τεχνικές μεθοδολογίες όπως οι Ευρωκώδικες.

 

1.12 Ο κατασκευαστικός κλάδος μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε σχέση με αυτές τις προκλήσεις, υπό τον όρο ότι θα υπάρξουν οι απαιτούμενες επενδύσεις. Τα ομόλογα έργου είναι μεν ένα μέσο που διευκολύνει την πρόσθετη ιδιωτική χρηματοδότηση έργων, δεν μπορούν όμως να υποκαταστήσουν τις δημόσιες επενδύσεις.

 

1.13 Πολλές επιχειρήσεις του κατασκευαστικού κλάδου, ιδίως ΜμΕ, υφίστανται έντονη πίεση λόγω των καθυστερήσεων των πληρωμών από το Δημόσιο και από ιδιώτες πελάτες. Η οδηγία 2011/7/ΕΕ για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές πρέπει να εφαρμοστεί σωστά, ώστε να εξασφαλίσει την επιβίωση των επιχειρήσεων. Για την πλήρη εφαρμογή των διατάξεων της οδηγίας 2011/7/ΕΕ, καθώς και για την επίτευξη των στόχων της, η ΕΟΚΕ τονίζει ιδιαίτερα τη σημασία που έχει η μείωση, κατ’ ανώτατο όριο σε 30 ημέρες, των προθεσμιών πληρωμής και παραλαβής στο πλαίσιο των δημοσίων συμβάσεων, καθώς και η διασφάλιση της συμμόρφωσής τους χάρη στην πραγματική εξόφληση των τιμολογίων, μέσω της υιοθέτησης ενδεδειγμένων δημοσιονομικών και διοικητικών μέτρων (συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης τραπεζικών πιστώσεων για την τακτοποίηση ληξιπρόθεσμων οφειλών). Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την κατά προτεραιότητα διευθέτηση του προβλήματος των ληξιπρόθεσμων οφειλών που καταγράφηκαν πριν από τη μεταφορά της οδηγίας 2011/7/ΕΕ, δεδομένου ότι οι σημαντικά καθυστερημένες πληρωμές των τιμολογίων στο πλαίσιο των δημοσίων συμβάσεων αποβαίνουν πράγματι σοβαρά εις βάρος της ανταγωνιστικότητας, της αποδοτικότητας και της βιωσιμότητας των επιχειρήσεων. Οι χώρες που μέχρι σήμερα είχαν συντομότερες προθεσμίες πληρωμής, δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τις παρεκκλίσεις της οδηγίας για την παράταση των περιόδων αυτών. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά να οριστεί ως μέγιστο επιτρεπόμενο όριο περίοδος 30 ημερών για πληρωμές τιμολογίων (συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών αποδοχής και ελέγχου).

 

1.14 Με σκοπό να μην τεθούν σε κίνδυνο ούτε να μειωθούν αισθητά οι πιθανότητες οικονομικής ανάκαμψης, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη αναβίωσης και περαιτέρω ενίσχυσης του τραπεζικού δανεισμού προς όφελος των επενδυτών και της πραγματικής οικονομίας· συνιστά να αποφεύγεται η υπερβολική εφαρμογή των κανόνων προληπτικής χρηματοπιστωτικής εποπτείας κατά τη χορήγηση πιστώσεων και να μην προτιμούνται οι επενδυτικές τοποθετήσεις με τη μορφή χρηματοπιστωτικών τίτλων εις βάρος της διάθεσης πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις που επέζησαν εν μέσω κρίσης. Οι πιστώσεις υπερανάληψης είναι ζωτικής σημασίας για την καθημερινή επιβίωση πολλών επιχειρήσεων, ιδίως των ΜμΕ. Ως εκ τούτου, ο περιορισμένος, σήμερα, τραπεζικός δανεισμός αποτελεί πραγματική απειλή για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων αυτών. Για να μην επιδεινωθεί η ήδη υφιστάμενη στενότητα δανεισμού, οι κανόνες προληπτικής χρηματοπιστωτικής εποπτείας, όπως αυτοί που προτάθηκαν στο πλαίσιο της συμφωνίας της Βασιλείας ΙΙΙ δεν θα πρέπει να οδηγήσουν σε περαιτέρω συγκράτηση του τραπεζικού δανεισμού προς την πραγματική οικονομία. Για το σκοπό αυτό, ο δανεισμός με χαμηλά επιτόκια από την ΕΚΤ πρέπει να συνδεθεί με την υποχρέωση διοχέτευσης μέρος των πόρων στην πραγματική οικονομία.

 

1.15 Καθοριστικής σημασίας στοιχείο για τη δημιουργία ενός βιώσιμου και ανταγωνιστικού κατασκευαστικού κλάδου είναι η διασφάλιση καλών συνθηκών εργασίας στον κλάδο. Η έκθεση Atkins του 1993 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένας κατασκευαστικός κλάδος που εξαρτάται από επισφαλείς μορφές απασχόλησης, όπως η ψευδοαυτοαπασχόληση, δημιουργεί αντικίνητρα για την παραγωγικότητα. Έτσι, το σχέδιο δράσης θα πρέπει να περιλαμβάνει επίσης στρατηγικές για τη σταθεροποίηση της εργασίας και την καταπολέμηση των αθέμιτων πρακτικών όπως η ψευδοαυτοαπασχόληση.

 

1.16 Ανεξάρτητα από τη μορφή της απασχόλησης, πρέπει να θεσπιστούν κίνητρα αναβάθμισης των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού και προσφοράς δυνατοτήτων δια βίου μάθησης.

 

1.17 Η παράκαμψη των κανόνων και των κοινωνικών υποχρεώσεων στρεβλώνει την αγορά των κατασκευών. Πρέπει, συνεπώς, να εξασφαλιστεί ισοτιμία όρων ανταγωνισμού, με βάση τη συμμόρφωση με τους τρέχοντες κανονισμούς και τις κοινωνικές συνθήκες που ισχύουν στη χώρα υποδοχής. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να εφαρμοστούν κατάλληλοι μηχανισμοί επιβολής των συνθηκών της χώρας υποδοχής.

 

1.18 Η ΕΟΚΕ καλεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις πολιτικές τους και να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα κατά της διαφθοράς και της δράσης των εγκληματικών οργανώσεων στο πεδίο των δημόσιων συμβάσεων, κυρίως για μεγάλα έργα υποδομής, στοιχεία τα οποία δημιουργούν έναν απαράδεκτο και αθέμιτο ανταγωνισμό με τη χρήση απειλών και την άσκηση βίας που υποβιβάζουν την ελευθερία και τη δημοκρατία.

 

1.19 Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν τα τρέχοντα καθώς και πρόσθετα μέτρα ελέγχου ή τις διοικητικές διατυπώσεις που κρίνονται αποτελεσματικές και αναγκαίες. Σε τούτο περιλαμβάνεται η υποχρέωση διασφάλισης ότι οι εν λόγω έλεγχοι, μηχανισμοί παρακολούθησης και εφαρμογής, καθώς και αποτελεσματικές και κατάλληλες επιθεωρήσεις όντως πραγματοποιούνται, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμμόρφωση με το εθνικό δίκαιο και την οδηγία περί αποσπάσεως (96/71/ΕΚ).

 

1.20 Οι μετανάστες πρέπει να έχουν το δικαίωμα να εργάζονται σύμφωνα με τις βασικές κοινωνικές συνθήκες και/ή να απολαύουν ίσης μεταχείρισης με βάση τις συνθήκες και τους κανόνες της χώρας υποδοχής. Χρειάζεται να τεθούν σε εφαρμογή σωστοί μηχανισμοί για την καταπολέμηση του κοινωνικού ντάμπινγκ και της άνισης νομικής αντιμετώπισης των μεταναστών εργαζομένων.

 

1.21 Υπάρχει ανάγκη αναβάθμισης του μεριδίου της Ε&Α στον κατασκευαστικό κλάδο ως εργαλείου για την ενίσχυση της παραγωγικότητας. Χρειάζεται μια πολιτική προαγωγής της διαρκούς καινοτομίας, ενίσχυσης της παραγωγικότητας με βάση τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού, προώθησης έξυπνων νέων προϊόντων και ευφυούς οργάνωσης της εργασίας, καθώς και δημιουργίας ποιοτικών θέσεων εργασίας. Από αυτή την άποψη, η περιβαλλοντική τεχνολογία μπορεί να αποβεί κινητήρια δύναμη νέας ανάπτυξης.

 

1.22 Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την εξασφάλιση δίκαιων και ισορροπημένων όρων σύμβασης, που θα πρέπει να ισχύουν σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και να περιλαμβάνουν και επιχειρήσεις εκτός ΕΕ που δραστηριοποιούνται στην κατασκευαστική αγορά στην ΕΕ. Η προώθηση της πλέον οικονομικά συμφέρουσας προσφοράς (αντί της «χαμηλότερης τιμής»), καθώς και μια συνεκτική προσέγγιση για την απόρριψη των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών, είναι βασικοί πυλώνες του αποτελεσματικού και θεμιτού ανταγωνισμού.

 

1.23 Προκειμένου να μπορέσει ο κατασκευαστικός κλάδος να συμβάλει καλύτερα στη βιώσιμη ανάπτυξη, η ΕΟΚΕ συνιστά τα στοιχεία ενεργητικού να αξιολογούνται και να κοστολογούνται με βάση ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους. Ανάλογα με την περίπτωση, οι εκτιμήσεις αυτές θα πρέπει να βασίζονται σε πρότυπα που έχουν παραχθεί ή εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης (CEN).

 

1.24 Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Φόρουμ υψηλού επιπέδου για τις κατασκευές και είναι πρόθυμη να συμμετάσχει σε αυτό, προκειμένου να αυξηθεί η συνοχή των πολιτικών της ΕΕ που σχετίζονται με τον κλάδο των κατασκευών.

 

2. Η τρέχουσα κατάσταση

 

2.1 Ο κατασκευαστικός κλάδος στην ΕΕ-27 έχει επηρεαστεί σοβαρά από την οικονομική κρίση που άρχισε το 2008 και την επακόλουθη οικονομική ύφεση στην οικοδομική δραστηριότητα. Η επιστροφή στην ανάπτυξη έχει καθυστερήσει με την εμφάνιση της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης και την επιβολή προγραμμάτων λιτότητας σε πολλά κράτη μέλη.

 

2.2 Ωστόσο, το 2011 ο κλάδος των κατασκευών πραγματοποίησε κύκλο εργασιών ύψους 1.208 δισ. ευρώ, ποσό το οποίο αντιπροσωπεύει το 9,6% του ΑΕΠ της ΕΕ-27 και το 51,5% των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου.

 

2.3 Ο κατασκευαστικός κλάδος αριθμεί 3,1 εκατομμύρια επιχειρήσεις, εκ των οποίων το 95% είναι μικρομεσαίες με λιγότερους από 20 εργαζόμενους, 93% των οποίων αριθμούν λιγότερους από 10.

 

2.4 Ο κατασκευαστικός κλάδος είναι ο μεγαλύτερος βιομηχανικός εργοδότης στην Ευρώπη με 14,6 εκατομμύρια εργαζόμενους το 2011, αριθμός που αντιπροσωπεύει το 7% της συνολικής απασχόλησης και το 30,7% της βιομηχανικής απασχόλησης. Από το 2008, η απασχόληση μειώνεται διαρκώς.

 

2.5 Εάν ληφθεί υπόψη το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα (ένα άτομο σε αυτόν τον κλάδο δημιουργεί δύο επιπλέον θέσεις απασχόλησης σε άλλο κλάδο) υπάρχουν 43,8 εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ΕΕ που εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τον κλάδο των κατασκευών.

 

2.6 Στα διάφορα κράτη μέλη, ο κατασκευαστικός κλάδος έχει επηρεαστεί από το ίδιο είδος οικονομικών παραγόντων, που είναι στην ουσία:

 

— οι παρατεταμένες επιδράσεις της μείωσης της προσφοράς πιστώσεων, η οποία περιόρισε το δανεισμό·
— η άρση των υπόλοιπων μέτρων για την ανάκαμψη·
— η αρχή της κρίσης χρέους το καλοκαίρι του 2010·
— η επακόλουθη εφαρμογή μέτρων λιτότητας σε όλη την Ευρώπη.

 

2.7 Οι εθνικές προσπάθειες έχουν υπονομευθεί από τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης, καθώς και από τις μεγάλες περικοπές στις επενδύσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση χρέους.

 

2.8 Η κατάσταση αυτή έχει εξασθενήσει ακόμη περισσότερο την εύθραυστη εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των καταναλωτών.

 

2.9 Η συνολική απόδοση του κατασκευαστικού κλάδου προβλέπεται να μειωθεί κατά περισσότερο από 2% το 2012, ως αποτέλεσμα των μειώσεων σε όλους τους τομείς των κατασκευών.

 

2.10 Μια ανάλυση της Διεθνούς Τράπεζας συμπεριλαμβάνει τις κατασκευές στους κλάδους στους οποίους παρατηρούνται φαινόμενα διαφθοράς και οργανωμένης εγκληματικότητας, στις ακόλουθες περιπτώσεις:

 

— στην ανάθεση έργων με βάση πολιτικά συμφέροντα και όχι διαγωνισμούς·
— στους τρόπους διαπίστευσης για τη διαδικασία πιστοποίησης στις κατασκευές.

 

Τα κράτη μέλη της ΕΕ εντοπίζουν φαινόμενα διαφθοράς με τη μορφή:

 

— πρακτικών χρηματοοικονομικής τεχνικής και μη έγκαιρης εξόφλησης έργων που έχουν εκτελεστεί από κατασκευαστικές επιχειρήσεις·
— διατήρησης τεχνικών, διοικητικών ή ρυθμιστικών εμποδίων που στρεβλώνουν τη διαδικασία προκήρυξης διαγωνισμών για την ανάθεση συμβάσεων.

 

3. Η πρόταση της Επιτροπής

 

3.1 Οι στόχοι της προτεινόμενης στρατηγικής είναι οι εξής:

 

— η αντιμετώπιση των κύριων προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο κλάδος των κατασκευών σε σχέση με τις επενδύσεις, το ανθρώπινο κεφάλαιο, την ενέργεια και τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις, τη ρύθμιση και την πρόσβαση στην αγορά έως το 2020·
— η πρόταση ενός βραχυπρόθεσμου και μεσοπρόθεσμου σχεδίου δράσης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών.

 

3.2 Το εύρος της πρότασης καλύπτει τα εξής:

 

— τόνωση της ζήτησης για ένα βιώσιμο οικοδομικό περιβάλλον, ιδίως για την ανακαίνιση κτιρίων·
— βελτίωση της απόδοσης της αλυσίδας εφοδιασμού/παραγωγής αξίας και της εσωτερικής αγοράς για δομικά προϊόντα και υπηρεσίες·
— διεύρυνση των προοπτικών της αγοράς για τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις της ΕΕ σε διεθνές επίπεδο.

 

3.3 Το προτεινόμενο σχέδιο δράσης επικεντρώνεται στους ακόλουθους 5 στόχους:
 

3.3.1 Τόνωση ευνοϊκών όρων για επενδύσεις.
 

3.3.2 Βελτίωση της βάσης σε ανθρώπινο κεφάλαιο.
 

3.3.3 Βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων, των περιβαλλοντικών επιδόσεων και των επιχειρηματικών ευκαιριών.
 

3.3.4 Ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς για τις κατασκευές.
 

3.3.5 Προώθηση της συνολικής ανταγωνιστικής θέσης των κατασκευαστικών επιχειρήσεων της ΕΕ.
 

3.4 Από πλευράς διακυβέρνησης, προτείνεται ένα τριμερές φόρουμ (Επιτροπή, κράτη μέλη, ενδιαφερόμενα μέρη) το οποίο θα αναλάβει την παρακολούθηση της εφαρμογής της στρατηγικής.

 

4. Η σημερινή κατάσταση στον κατασκευαστικό κλάδο – Ανάλυση SWOT

 

4.1 Πλεονεκτήματα

 

4.1.1 Μετριασμός των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος και προσαρμογή σε αυτήν, καθώς και μείωση του οικολογικού αποτυπώματος της ανθρωπότητας. Η κατασκευαστική δραστηριότητα είναι μια τοπική επιχείρηση υψηλής έντασης εργασίας. Ως εκ τούτου, η παραγωγή δεν μπορεί να μεταφερθεί σε εξωχώριες επιχειρήσεις, κατάσταση που εξασφαλίζει τη διατήρηση της απασχόλησης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 43,8 εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ΕΕ-27 εξακολουθούν να εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από τον κλάδο των κατασκευών.

Ο μεγάλος αριθμός πολύ μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων που αναπτύσσουν δραστηριότητα στον τομέα των κατασκευών δηλώνει ότι ο κλάδος αντιπροσωπεύει μια δραστηριότητα βαθιά ριζωμένη στις τοπικές κοινωνίες, γεγονός που αντικατοπτρίζει την πολυμορφία των τοπικών παραδόσεων και πολιτισμών.

Σε πολλά κράτη μέλη, ο κατασκευαστικός κλάδος, μαζί με τα ιδρύματα επαγγελματικής εκπαίδευσης, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην παροχή μαθητείας στους νέους εργαζόμενους, διασφαλίζοντας έτσι την κοινωνική κινητικότητα.

 

4.2 Αδυναμίες

 

4.2.1 Σε πολλές χώρες, ο κλάδος των κατασκευών πρέπει να συμμορφωθεί προς κανόνες που δυσχεραίνουν τις συνεργασίες επιχειρήσεων (όπως π.χ. οι κανόνες περί ευθύνης) με μια σύνθετη αλυσίδα αξίας και υψηλό δυναμικό συγκρούσεων και αναποτελεσματικότητας. Αυτό εμποδίζει την αύξηση της ανταγωνιστικότητας.

 

4.2.2 Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις (όπως το μανιφέστο με τίτλο «Οικιστική ευημερία για το μέλλον της Ευρώπης», που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2010 από την άτυπη πλατφόρμα του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Κατασκευών) και δημοσιεύθηκε εκ νέου τον Ιανουάριο του 2013 σε σχέση με την ανακοίνωση της Επιτροπής, ο κλάδος αποτελείται από πολλούς διαφορετικούς φορείς, πράγμα που δυσχεραίνει το συντονισμό των διαφορετικών απόψεων και την ενιαία έκφραση σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο.

 

4.2.3 Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο κλάδος είναι επιρρεπής σε κερδοσκοπικές φούσκες, όπως αυτή που βίωσαν ορισμένα κράτη μέλη κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, υπό την επίδραση της διαθεσιμότητας χαμηλότοκων δανείων για την κατασκευή ακινήτων.

 

4.2.4 Τα μέτρα πολιτικής που αποσκοπούν στην προώθηση ειδικών μορφών κατασκευής (όπως τα φορολογικά κίνητρα για την ενεργειακά αποδοτική ανακαίνιση ή μετασκευή κατασκευών, ή τα τιμολόγια τροφοδοσίας για την υποστήριξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μικρής κλίμακας) είναι συχνά απρόβλεπτα, βραχυπρόθεσμα και περιστέλλονται πριν γίνουν αισθητές οι επιδράσεις τους.

 

4.2.5 Οι δημόσιες συμβάσεις συνάπτονται, κατά παράδοση, με γνώμονα την χαμηλότερη τιμή. Αυτή η πίεση για μείωση των τιμών προσφοράς, εμποδίζει τις επιχειρήσεις να εκσυγχρονίσουν τις διαδικασίες τους και να επενδύσουν σε νέα και καινοτόμα υλικά. Επιπλέον, οι δημόσιοι διαγωνισμοί δεν επιτρέπουν συχνά να προβληθούν παραλλαγές. Η απουσία της ικανότητας πρότασης παραλλαγών, παράλληλα με τα περιοριστικά καθεστώτα ασφάλισης, συνιστούν περαιτέρω εμπόδια στην ενίσχυση της καινοτομίας

 

4.2.6 Οι επενδύσεις σε Ε&Α είναι χαμηλές στον κλάδο των κατασκευών σε σύγκριση με άλλους κλάδους, λόγω της κατακερματισμένης φύσης του, του υψηλού βαθμού ρύθμισης που τον διέπει και της προδιαγεγραμμένης φύσης των κατασκευών και των παραδοσιακά στενών περιθωρίων κέρδους στον κλάδο. Παρ' όλα αυτά, η ΕΟΚΕ σημειώνει τη σημασία της σύμπραξης δημόσιου/ιδιωτικού τομέα για την ενεργειακή απόδοση (EeB) που συνδυάζει την υποστήριξη της Ε&Α από την Ευρωπαϊκή Ένωση με ανάλογη χρηματοδότηση από τον ιδιωτικό τομέα.

 

4.2.7 Παρά τις μεγάλες προσπάθειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια, ο κλάδος των κατασκευών εξακολουθεί να πάσχει από ένα πρόβλημα εικόνας, και η βελτίωση των επιδόσεών του στον τομέα της υγείας και της ασφάλειας εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα. Γενικότερα, και παρά την ύφεση, η βιομηχανία εξακολουθεί να αποτυγχάνει να προσελκύσει επαρκή αριθμό ειδικευμένων μηχανικών από τα πανεπιστήμια. Με τις δημογραφικές αλλαγές, αυτό το πρόβλημα θα ενταθεί. Ο ίδιος ο κλάδος πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα εικόνας και να επιτύχει να προσελκύσει νέους ειδικευμένους εργαζόμενους.

 

4.3 Ευκαιρίες

 

4.3.1 Η ενεργειακή απόδοση των κτιρίων προσφέρει μια τεράστια ευκαιρία αύξησης της δραστηριότητας στον κλάδο με βάση τις διαθέσιμες τεχνολογίες. Παρ' όλα αυτά, οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να αναγνωρίσουν τις δυνατότητες αυτές και να παράσχουν την οικονομική στήριξη και τα φορολογικά κίνητρα που χρειάζονται.

 

4.3.2 Τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να συντονίσουν μεγάλης κλίμακας επενδυτικά προγράμματα σε βασικές υποδομές και κτίρια που υπερβαίνουν τα όρια των ποσών που προτείνονται με τη διευκόλυνση «Συνδέοντας την Ευρώπη», στο επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο.

 

4.3.3 Σε μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση, ο κλάδος έχει τη δυνατότητα να αποδώσει μια βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα χαμηλών εκπομπών άνθρακα, εφόσον θεσπιστούν τα αναγκαία ρυθμιστικά και οικονομικά κίνητρα.

 

4.3.4 Ο κλάδος των κατασκευών θα πρωτοστατήσει στην προσπάθεια αντιμετώπισης των προκλήσεων του μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σε αυτήν.

 

4.3.5 Η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών που βασίζονται στις ΤΠ, όπως η Μοντελοποίηση Κατασκευαστικών Πληροφοριών (BIM), συμβάλλει στην προώθηση της καινοτομίας και τη βελτίωση της αποδοτικότητας στον κλάδο.

 

4.4 Απειλές

 

4.4.1 Η κύρια απειλή που αντιμετωπίζει ο κλάδος των κατασκευών είναι η έλλειψη δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων που έχει ήδη προκαλέσει την πτώχευση βιώσιμων επιχειρήσεων και τεράστια μείωση της απασχόλησης από το 2008. Μια παρατεταμένη ύφεση στον κατασκευαστικό κλάδο θα οδηγήσει σε μόνιμη απώλεια σχεδιαστών, αρχιτεκτόνων, μηχανικών και τεχνιτών.

 

4.4.2 Σε σύνδεση με τα παραπάνω, μια άλλη απειλή για τον κλάδο είναι η γήρανση του εργατικού δυναμικού και η έλλειψη ειδικευμένων νέων εργαζόμενων που να μπορούν να πάρουν τη θέση τους. Στοιχεία από τη Γερμανία δείχνουν ότι το 2011 το 44% του εργατικού δυναμικού ήταν άνω των 45 ετών.

 

4.4.3 Μια περαιτέρω απειλή είναι η άφιξη εργολάβων από τρίτες χώρες στην αγορά δημοσίων συμβάσεων της ΕΕ. Οι επιχειρήσεις αυτές, που σε πολλές περιπτώσεις είναι κρατικές, χρησιμοποιούν τη χρηματοδότηση της χώρας τους για να κάνουν προσφορές κατώτερες των ορίων του θεμιτού ανταγωνισμού, σε περιπτώσεις όπως ο αυτοκινητόδρομος Α2 στην Πολωνία το 2009, στην οποία εμπλεκόταν μια κινεζική κρατική επιχείρηση. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός αυτού του είδους υποβιβάζει την ποιότητα των κατασκευών και υπονομεύει τις αμοιβές των τοπικών εργαζομένων στον κλάδο.

 

4.4.4 Η πίεση εκ μέρους των αρχών για την εξοικονόμηση χρημάτων στους δημόσιους διαγωνισμούς οδηγεί στη συχνή εμφάνιση ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών (ΑΧΠ). Οι προσφορές αυτές υποβιβάζουν την ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος, απειλούν την κοινωνική ευημερία των εργαζομένων και αυξάνουν το μακροπρόθεσμο κόστος.

 

4.4.5 Ο κατασκευαστικός κλάδος διέπεται ήδη –δικαιολογημένα– από πάρα πολλές ρυθμίσεις, αλλά η νομοθεσία που θεσπίζεται σε επίπεδο ΕΕ για την αντιμετώπιση των κινδύνων στον κατασκευαστικό κλάδο κινδυνεύει να αποβεί αντιπαραγωγική ελλείψει συντονισμού.

 

4.4.6 Η εκ φύσεως υψηλή κινητικότητα της απασχόλησης είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του κατασκευαστικού κλάδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η προσφυγή σε εργατικό δυναμικό από άλλες χώρες, και ιδιαίτερα η χρήση αυτοαπασχολούμενων και προσωρινά αποσπασμένων εργαζομένων, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως μια μορφή κοινωνικού ντάμπινγκ, για την αποφυγή της καταβολής εισφορών κοινωνικής ασφάλισης και των κοινωνικών υποχρεώσεων που ισχύουν στη χώρα υποδοχής.

 

4.4.7 Η μελλοντική πρόσβαση σε πρώτες ύλες καθώς και η αποδοτικότητα των πόρων συνιστούν τεράστιες προκλήσεις για τη βιομηχανία δομικών υλικών.

 

5. Οι απόψεις της κοινωνίας πολιτών επί οικονομικών και κοινωνικών θεμάτων

 

5.1 Οι απόψεις που εκφράστηκαν στη ακρόαση που διοργάνωσε η ΣΕΒΜ στις 19 Δεκεμβρίου 2012 επικεντρώνονται στα ακόλουθα βασικά στοιχεία:

 

5.1.1 Η δημοσίευση της ανακοίνωσης της Επιτροπής είναι έγκαιρη και περιλαμβάνει πολλά από τα στοιχεία που αναμένονται από τον κλάδο των κατασκευών.

 

5.1.2 Η προτεινόμενη στρατηγική δεν καλύπτει τις τακτικές αντιμετώπισης των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος στη βιομηχανία.

 

5.1.3 Η χρηματοδότηση έργων και η τάση καθυστέρησης των πληρωμών παραμένουν σημαντικά θέματα στην ημερήσια διάταξη του κλάδου των κατασκευών.

 

5.1.4 Υπάρχει οξύ πρόβλημα γήρανσης του εργατικού δυναμικού στις κατασκευές το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί με την προσέλκυση νέων ειδικευμένων εργαζόμενων.

 

5.1.5 Χρειάζεται μια ενισχυμένη προσέγγιση για να αντιμετωπιστούν οι κυριότερες απειλές και αδυναμίες και να εξασφαλιστεί η επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και των ΔΕΔ.

 

5.1.6 Χωρίς υψηλή ποιότητα στο σχεδιασμό και την εκτέλεση, δεν θα είναι εφικτή η αειφορία ή η βιώσιμη ανταγωνιστικότητα του κλάδου των κατασκευών. Δεν μπορεί να εξασφαλιστεί υψηλής ποιότητας σχεδιασμός και εκτέλεση με διαγωνισμούς που κατακυρώνονται με βάση μόνο το «κριτήριο της χαμηλότερης τιμής», χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το μακροπρόθεσμο κόστος.

 

5.1.7 Οι δημόσιες συμβάσεις για την παροχή κατασκευαστικών υπηρεσιών έχουν κατά παράδοση γνώμονα το χαμηλότερο κόστος, πράγμα που αποτρέπει τις επιχειρήσεις από την εφαρμογή καινοτόμων διαδικασιών και την επένδυση σε νέα και καινοτόμα υλικά. Η καινοτομία παρεμποδίζεται περαιτέρω από τα καθεστώτα ασφάλισης τα οποία ζημιώνουν τις επιχειρήσεις που επιθυμούν να ποικίλλουν τις εργασιακές πρακτικές τους ή να χρησιμοποιήσουν καινοτόμα υλικά.

 

5.1.8 Υπάρχουν ανισότητες στον ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων στις χώρες του ΟΟΣΑ και τις χώρες BRICS, κατάσταση η οποία απαιτεί συγκεκριμένες λύσεις.

 

5.1.9 Θα μπορούσε και πάλι να εξεταστεί ως πιθανό μέτρο η μείωση του ΦΠΑ για μια οικονομικά προσιτή στέγαση.

 

5.1.10 Η κοινωνική σύμπραξη στον κλάδο των κατασκευών, που οδηγεί στη δημιουργία αρκετών ΜΚΟ ίσης εκπροσώπησης, πρέπει επίσης να αναπτυχθεί περαιτέρω και να ενισχυθεί στα κράτη μέλη, μαζί με τον κοινωνικό διάλογο, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι πολύ συγκεκριμένες προκλήσεις που αντιμετωπίζει αυτός ο κλάδος (υγεία και ασφάλεια, εκπαίδευση, επιδόματα αδείας κ.λπ.).

 

5.1.11 Είναι επίσης αναγκαίο και σκόπιμο να θεσπιστεί ένας κώδικας δεοντολογίας, προκειμένου να περιοριστούν οι επιπτώσεις της διαφθοράς.

 

5.1.12 Υπάρχει ανάγκη να ενισχυθεί η επικοινωνία σχετικά με τις πολιτικές επενδύσεων, προκειμένου να βελτιωθούν οι στρατηγικές των επιχειρήσεων, οι οποίες προς το παρόν βασίζονται κυρίως στη βραχυπρόθεσμη επιβίωση.

 

5.1.13 Το Φόρουμ υψηλού επιπέδου για τις κατασκευές που δημιουργήθηκε από την Επιτροπή, το οποίο αρχίζει τις εργασίες του τον Ιανουάριο του 2013, είναι πολύ αναγκαίο και η ΕΟΚΕ θα πρέπει να είναι μέρος του.

 

6. Γενικές παρατηρήσεις

 

6.1 Η προβλεπόμενη εξέλιξη του κατασκευαστικού κλάδου έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

 

— ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, αποδοτικότητα των πόρων στον τομέα της μεταποίησης, μεταφορών, στη χρήση προϊόντων για την κατασκευή κτιρίων και στα έργα υποδομής·
— οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, η οποία ασκεί τεράστια επίδραση στον οικιστικό και κατασκευαστικό κλάδο·
— παγκόσμιες προκλήσεις όπως:
— ανισορροπία του παγκόσμιου ανταγωνισμού·
— ενεργειακή αποδοτικότητα·
— βιώσιμα κτίρια·
— ανθεκτικότητα έναντι καταστροφών·
— κλιματικές συνθήκες σε εσωτερικούς χώρους·
— ανάκτηση, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση κτιρίων και υλικών·
— σχεδιασμός με γνώμονα την προσαρμογή στη μελλοντική ζήτηση·
— γήρανση του εργατικού δυναμικού·
— διαδικασίες ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων·
— ΣΔΙΤ·
— ειδικά θέματα ασφάλειας και υγείας·
— επιχειρηματική δεοντολογία.

 

6.2 Πρέπει να υπάρχει μια «τροφική αλυσίδα» μεταξύ των φορέων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο των κατασκευών: οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις, οι πολεοδόμοι, οι αρχιτέκτονες, οι σχεδιαστές, οι προγραμματιστές κλπ., θα πρέπει να συμμετέχουν σε τομείς γνώσεων όπως η χρηματοδότηση, η ασφάλιση, οι δημόσιες συμβάσεις, η εμπορία και η εκπαίδευση

 

6.3 Για την καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις προωθούν ένα περίπλοκο φάσμα δράσεων και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, που περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

 

— άρση των υφιστάμενων τεχνικών, διοικητικών και κανονιστικών φραγμών που νοθεύουν τους διαγωνισμούς στον κλάδο των υποδομών, των κατασκευών και των έργων συναρμολόγησης, με την απλούστευση του ειδικού κανονιστικού πλαισίου και τον ορισμό των επιχειρηματικών υποχρεώσεων των αντίστοιχων φορέων·

 

— επανεξέταση των εν εξελίξει συμβάσεων και των μηχανισμών πληρωμών που αφορούν τη χρήση πόρων της ΕΕ, μέσω της βελτίωσης της ροής των εγγράφων, της αύξησης της ευθύνης των οντοτήτων παρακολούθησης και ελέγχου και της χρήσης του λογαριασμού υπό μεσεγγύηση για κάθε έργο· λογιστικό έλεγχο και κοινό και διασταυρούμενο έλεγχο από κοινού με τον δικαιούχο και την κατασκευαστική εταιρεία, για εκκρεμούσες πληρωμές και έργα που συγχρηματοδοτούνται από ένα κράτος μέλος και την ΕΕ, στο πλαίσιο των έργων που υλοποιούνται με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.

 

Βρυξέλλες, 17 Απριλίου 2013.
 

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής
Henri MALOSSE

 

πηγή: oenet.gr