Το υδροηλεκτρικό φράγμα της Μεσοχώρας που ολοκληρώθηκε το 2001 και δεν έχει λειτουργήσει ακόμα

[Engineer]

ωμένα στην καρδιά της νότιας Πίνδου, μέσα στην κοίτη του ποταμού Αχελώου, βρίσκονται ένα μεγάλο φράγμα και ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο. Στέκουν έτοιμα, ολοκληρωμένα, με τον εξοπλισμό τους και τα μηχανήματά τους, από το 2001. Αλλά δεν έχουν λειτουργήσει ούτε μία ημέρα. Δεν έχει γεμίσει καν ο ταμιευτήρας (η τεχνητή λίμνη, δηλαδή) με νερό -τα νερά του Αχελώου σήμερα εκτρέπονται από μια άλλη σήραγγα σκαμμένη δίπλα από το φράγμα, παρακάτω στη φυσική του κοίτη. Σύμφωνα με τη ΔΕΗ, ολόκληρο το έργο έχει κοστίσει περίπου 500 εκατ. ευρώ σε σημερινά χρήματα, ενώ για κάθε χρόνο που το φράγμα δε λειτουργεί η εταιρεία εκτιμά ότι χάνει περί τα 20-30 εκατ. ευρώ από δυνητικά έσοδα.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Επειδή η ΔΕΗ άρχισε να κατασκευάζει ένα γιγάντιο έργο υποδομής με ελλιπή σχεδιασμό, χωρίς να έχει εξασφαλίσει ότι δεν θα ακυρωθεί στα δικαστήρια. Επειδή μερικοί κάτοικοι ενός μικρού χωριού της Πίνδου και περιβαλλοντικές οργανώσεις αντιδρούν. Επειδή το κεντρικό κράτος κωλυσιεργεί ή αδιαφορεί.

Στη διαΝΕΟσις αναζητούμε λύσεις και πολιτικές που θα βοηθήσουν τη χώρα να αναπτυχθεί οικονομικά, διατηρώντας παράλληλα την κοινωνική της συνοχή. Στην ιστορία του φράγματος της Μεσοχώρας βρήκαμε συγκεντρωμένες μια σειρά από παθογένειες που ταλαιπωρούν γενικότερα την επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις, και μαζί ένα τρανταχτό, σχεδόν κραυγαλέο παράδειγμα πολιτικής απόφασης που σχετικά εύκολα και σχετικά γρήγορα θα μπορούσε να έχει θετικό αποτέλεσμα για το δημόσιο συμφέρον.

Οι δημοσιογράφοι της διαΝΕΟσις ταξίδεψαν στο φράγμα στα βουνά της Πίνδου, μίλησαν με τους υπευθύνους της ΔΕΗ, με πολίτες που ζουν σήμερα στη Μεσοχώρα, με τους ανθρώπους και τις οργανώσεις που αντιδρούν στη λειτουργία του και με επιστήμονες που γνωρίζουν καλά το θέμα. Σε αυτήν την έρευνα θα καταγράψουμε τους λόγους για τους οποίους το έργο κατασκευάστηκε, τις αιτίες που το κρατούν ανενεργό, τις συνέπειες αυτής της καθυστέρησης, και τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να γίνουν για να λειτουργήσει.

Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από την αρχή.

Το ιστορικό του φράγματος

Ένας από τους λόγους για τους οποίους το φράγμα της Μεσοχώρας είναι ακόμη ανενεργό -ίσως ο κυριότερος- είναι το ότι αποτέλεσε μέρος της πολυθρύλητης εκτροπής του Αχελώου, ενός γιγάντιου δημόσιου έργου που υπήρχε ως ιδέα ήδη από τη δεκαετία του 1920. Ο σκοπός του έργου ήταν η μεταφορά νερού από τον Αχελώο ποταμό στη λεκάνη του Πηνειού για να καλύψει τις αρδευτικές ανάγκες του θεσσαλικού κάμπου. Η κατασκευή των επιμέρους έργων της εκτροπής ξεκίνησε το 1986, είχε προϋπολογισμό γύρω στα 1,5 δισ. ευρώ (σε σημερινές τιμές) και περιελάμβανε την κατασκευή τεσσάρων φραγμάτων και μιας γιγάντιας σήραγγας, μεταξύ πολλών άλλων. Στον αρχικό σχεδιασμό, το ύψους 150 μέτρων φράγμα της Μεσοχώρας και το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Γλύστρας που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα μακριά ήταν “έργα κεφαλής” της εκτροπής. Το φράγμα θα δημιουργούσε έναν ταμιευτήρα (μία λίμνη δηλαδή) μεγέθους 7,8 τετραγωνικών χιλιομέτρων, της οποίας το νερό θα διοχετευόταν πρώτα προς το εργοστάσιο της Γλύστρας για την παραγωγή καθαρής υδροηλεκτρικής ενέργειας μέσα από μια σήραγγα μήκους 7,4 χιλιομέτρων, και στη συνέχεια θα συνέχιζε την πορεία του προς το επόμενο φράγμα, αυτό της Συκιάς. Εκεί θα σχηματιζόταν ένας δεύτερος, μεγαλύτερος ταμιευτήρας, από όπου ένα μέρος των νερών θα διοχετευόταν μέσω μιας άλλης, γιγάντιας σήραγγας μήκους 17,4 χιλιομέτρων στην άλλη πλευρά της Πίνδου, στον θεσσαλικό κάμπο. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε πως η λεκάνη του Αχελώου θα μετέφερε στη λεκάνη του Πηνειού περίπου 1,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού το χρόνο.

Το ιστορικό της εκτροπής του Αχελώου­

Ωστόσο, το έργο αντιμετώπισε γρήγορα προβλήματα. Οι ενστάσεις ήταν πολλές, τόσο για τη σκοπιμότητά του όσο και για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του. Τα τελευταία τριάντα χρόνια οικολογικές οργανώσεις αλλά και πολίτες των χωριών που βρίσκονταν στις όχθες του Αχελώου προσέφυγαν έξι φορές στα δικαστήρια για να εμποδίσουν την κατασκευή του έργου. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της ιστορίας, για το οποίο έχουν μεγάλη ευθύνη και το κράτος και η ΔΕΗ που κατασκεύαζε τα επιμέρους έργα. Αυτά τα έργα άρχισαν να κατασκευάζονται στα μέσα της δεκαετίας του ’80 χωρίς να έχει εξασφαλιστεί πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο σχεδιασμός και οι συνοδευτικές του μελέτες θα ήταν επαρκείς για να μην απορριφθούν από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Κάθε φορά που το ΣτΕ έβγαζε αποφάσεις κατά της εκτροπής, οι εργασίες σταματούσαν, το έργο επανασχεδιαζόταν, νέες μελέτες υποβάλλονταν και οι εργασίες ξανάρχιζαν, για να σταματήσουν ξανά με την επόμενη καταδικαστική απόφαση. Το ΣτΕ αποφάσισε κατά της εκτροπής του Αχελώου και τις έξι φορές (μπορείτε να κατεβάσετε όλες τις αποφάσεις εδώ).

Κάθε φορά που το ΣτΕ έβγαζε αποφάσεις κατά της εκτροπής, οι εργασίες σταματούσαν, το έργο επανασχεδιαζόταν, νέες μελέτες υποβάλλονταν και οι εργασίες ξανάρχιζαν, για να σταματήσουν ξανά με την επόμενη καταδικαστική απόφαση.

Σήμερα ελάχιστοι πιστεύουν ότι το έργο αυτό κάποτε θα ολοκληρωθεί, και πλέον ακόμα λιγότεροι θεωρούν ότι στην Ελλάδα του 2020 υπάρχει και ιδιαίτερη χρησιμότητα για κάτι τέτοιο. Για τις ανάγκες αυτής της έρευνας υποθέσαμε ότι η εκτροπή του Αχελώου είναι ένα θέμα λήξαν για τη χώρα, και το μόνο που έχει μείνει για να τη θυμίζει είναι μια σειρά από ημιτέλη έργα στα βουνά της Πίνδου, όπως το μισοχτισμένο φράγμα της Συκιάς, εκείνη η γιγάντια μισοτελειωμένη σήραγγα του Πευκόφυτου αλλά και ένα άλλο, σχεδόν ολοκληρωμένο έργο: το φράγμα της Μεσοχώρας.

Καθώς η εκτροπή του Αχελώου άλλαζε σε μορφή μετά από κάθε απορριπτική απόφαση του ΣτΕ, το μέγεθος του έργου μεταβάλλονταν. Η εκτροπή του Αχελώου "μίκραινε". Το 1994, μετά την πρώτη προσφυγή των περιβαλλοντικών οργανώσεων στο ΣτΕ, η εκτρεπόμενη ποσότητα νερού προς τη Θεσσαλία μειώθηκε στα 600 εκ. κυβικά νερού -το μισό του αρχικού μεγέθους. Το 2014 το μέγεθος είχε μειωθεί ακόμα περισσότερο, στα 250 εκ. κυβικά μέτρα νερού. Γι’ αυτό το μέγεθος εκτροπής, όμως, το φράγμα της Μεσοχώρας έπαυε να είναι “έργο κεφαλής” και γινόταν έργο περιττό. Παρέμενε απλά ένα θαυμάσιο υδροηλεκτρικό φράγμα το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει η ΔΕΗ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Όταν πια η εκτροπή του Αχελώου απορρίφθηκε για έκτη και τελευταία φορά από το ΣτΕ, το 2014, αποφασίστηκε, πράγματι, το φράγμα της Μεσοχώρας να λειτουργήσει ανεξάρτητα (μια ιδέα που είχε ανακινήσει η υπουργός Τίνα Μπιρμπίλη το 2010), και συντάχθηκε η σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Προφανώς, για να διαβάζετε αυτό το άρθρο, η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη.

το εργοστάσιο της Γλύστρας, λίγα χιλιόμετρα μακριά από το φράγμα. Φωτογραφία: Αλεξία Τσαγκάρη, διαΝΕΟσις

Σήμερα το φράγμα της Μεσοχώρας είναι εγκαταλειμμένο. Στέκει καταμεσής στην κοίτη του Αχελώου, έρημο, με υλικά επένδυσης ξεχασμένα δίπλα του. Μια σήραγγα που ξεκινά από το φράγμα επρόκειτο να μεταφέρει το νερό του Αχελώου με μεγάλη ταχύτητα σχεδόν οκτώ χιλιόμετρα πιο μακριά, στο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Γλύστρα, το οποίο επίσης στέκει εγκαταλειμμένο, γεμάτο με τις γιγάντιες τουρμπίνες στο πέμπτο υπόγειο, τα κάποτε σύγχρονα μηχανήματα, τον πίνακα ελέγχου, ακριβό εξοπλισμό που αγοράστηκε πριν από πολλά χρόνια. «Αυτή τη στιγμή όλος ο εξοπλισμός βρίσκεται σε κατάσταση αδράνειας, 15 χρόνια εν ξηρώ», μας είπε ο Άγγελος Δημητρίου, διευθυντής του Κλιμακίου Επίβλεψης Έργων Θεσσαλίας, ο οποίος ξενάγησε τους δημοσιογράφους της διαΝΕΟσις στο φράγμα και στο εργοστάσιο. "Όταν θα λειτουργήσει το φράγμα, θα πρέπει να ελέγξουμε ξανά το μηχανολογικό και ηλεκτρολογικό εξοπλισμό για να δούμε αν όλα λειτουργούν σωστά, αν πρέπει κάτι να αντικατασταθεί ή να συντηρηθεί".

ο εξοπλισμός του εργοστασίου της Γλύστρας είναι ανενεργός εδώ και 16 χρόνια. Φωτογραφία: Αλεξία Τσαγκάρη, διαΝΕΟσις

Το φράγμα και το εργοστάσιο συνδέονται με ένα δρόμο 39 χιλιομέτρων, τον οποίο κατασκεύασε η ΔΕΗ με κόστος 30 εκατομμύρια ευρώ. Είναι ένας δρόμος μόνιμα άδειος από αυτοκίνητα. Η όλη περιοχή έχει την απόκοσμη αύρα των τοποθεσιών που έχουν εγκαταλειφθεί, που έχουν αφεθεί έρμαια της φύσης για πολλά χρόνια. Παραδοσιακά κάθε χρόνο -συνήθως το καλοκαίρι, μετά το κοντινό river party- ομάδες αντιεξουσιαστών περνούν από το φράγμα και αφήνουν τα μηνύματά τους με σπρέι στους τοίχους. Τα παράθυρα στο φυλάκιο του φράγματος χάσκουν γυμνά από τζάμια που είχαν προ πολλού σπάσει.

Φωτογραφία: Αλεξία Τσαγκάρη, διαΝΕΟσις

Εδώ είναι μια καλή ευκαιρία να αναφέρουμε τις συνέπειες αυτής της εγκατάλειψης. Το φράγμα της Μεσοχώρας φτιάχτηκε για έναν αρχικό σκοπό τον οποίο ποτέ δεν πρόκειται να εκπληρώσει. Για ποιο λόγο πρέπει να μας ενδιαφέρει το αν θα ανοίξει ως υδροηλεκτρικό φράγμα και πότε; Υπάρχουν κυρίως τρεις λόγοι: ο οικονομικός, ο ενεργειακός και ένας πολύ σοβαρός λόγος δημόσιας ασφάλειας.

Ο οικονομικός είναι ο πιο προφανής από τους τρεις. Η ΔΕΗ υπολογίζει ότι έχει δαπανήσει σχεδόν 500 εκ. ευρώ για την κατασκευή του φράγματος μέχρι σήμερα (σε σημερινά ποσά), ένα κόστος που όσο το έργο παραμένει κλειστό, δεν αποσβένεται.  "Η καθυστέρηση της λειτουργίας του φράγματος σημαίνει απώλεια παραγωγής και εσόδων της τάξης των 25-30 εκατομμυρίων ευρώ το χρόνο", μας επισήμανε ο κ. Γιάννης Αργυράκης, επικεφαλής της Διεύθυνσης υδροηλεκτρικής παραγωγής της ΔΕΗ. Εξάλλου, η λειτουργία του φράγματος θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, ενώ η δημιουργία της λίμνης θα μπορούσε θεωρητικά να φέρει δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή, όπως έχει συμβεί σε κάποιες άλλες τεχνητές λίμνες στην Ελλάδα (αλλά, βεβαίως, όχι σε όλες).

Το φράγμα της Μεσοχώρας είναι σχεδιασμένο να παράγει 360GWh ετησίως, αρκετή ενέργεια για να τροφοδοτήσει μια πόλη με το μέγεθος του Περιστερίου.

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγει το φράγμα. Η Ελλάδα, ως γνωστόν, είναι εξαρτημένη για τις ενεργειακές της ανάγκες σε πολύ μεγάλο βαθμό (κατά 35% περίπου) από τον λιγνίτη. Τα υδροηλεκτρικά φράγματα, μολονότι δεν αποτελούν εξίσου "καθαρή" πηγή ενέργειας με τις γνωστές -πολύ ακριβές ακόμα- αμιγώς ανανεώσιμες πηγές, παράγουν ενέργεια που δεν προσθέτει CO2 στην ατμόσφαιρα. «Όσο το φράγμα δεν λειτουργεί, έχουμε απώλεια εσόδων από πράσινη καθαρή ενέργεια, η υποκατάσταση της οποίας γίνεται από ορυκτά καύσιμα, τα οποία μάλιστα εκπέμπουν χιλιάδες τόνους διοξειδίου ετησίως, και για τα οποία η ΔΕΗ πληρώνει δικαιώματα εκπομπών», πρόσθεσε ο κ. Αργυράκης. Το φράγμα της Μεσοχώρας είναι σχεδιασμένο να παράγει 360GWh ετησίως, αρκετή ενέργεια για να τροφοδοτήσει μια πόλη με το μέγεθος του Περιστερίου. "Θα μπορούσε να αντικαταστήσει ισόποση ενέργεια προερχόμενη από λιγνίτες στη συνολική παραγωγή", μας είπε ο κ. Αργυράκης.

Το φράγμα της Μεσοχώρας από ψηλά. Το νερό του ποταμού σήμερα εκτρέπεται μέσα από τη σήραγγα που φαίνεται στην εικόνα, η οποία είχε σχεδιαστεί για να λειτουργήσει 5 χρόνια. Έχουν περάσει 16.

Υπάρχει όμως και ένας τρίτος λόγος, πολύ λιγότερο γνωστός, που ενδέχεται να είναι ο πιο επικίνδυνος από όλους. Όπως είπαμε στην αρχή, το νερό του Αχελώου σήμερα εκτρέπεται σε μια σήραγγα που έχει σκαφτεί στην πλαγιά του βουνού δίπλα στο φράγμα, και παρακάτω επιστρέφει στην κοίτη του ποταμού. Η σήραγγα αυτή, όπως αντιλαμβάνεστε, κατασκευάστηκε για να μπορέσει να χτιστεί το φράγμα χωρίς να πλημμυρίζει η τεχνητή λεκάνη που αυτό δημιουργεί, και κατασκευάστηκε με προδιαγραφές που θα της εξασφάλιζαν ένα χρόνο ζωής αντίστοιχο με το χρόνο που θα χρειαζόταν η κατασκευή του φράγματος καθ’ αυτού. Αυτός ο χρόνος ζωής ήταν τα πέντε χρόνια. Εδώ υπάρχει το πρόβλημα: Έχουν περάσει 16 χρόνια από τότε που ολοκληρώθηκε η κατασκευή του φράγματος.

“Πρέπει οπωσδήποτε να λυθεί το θέμα. Δεν μπορείς να αφήνεις ένα φράγμα 15 χρόνια πάνω στα βουνά και να λες “εντάξει δεν συμβαίνει τίποτα”. Αν συμβεί κάτι, δεν μπορεί να πει κανείς πως δεν το ήξερε”.

"Υπάρχει λοιπόν ο κίνδυνος, σε έκτακτα καιρικά φαινόμενα να μαζευτούν φερτά υλικά να φρακάρει η σήραγγα και να γίνει μια φυσική έμφραξη της λίμνης", μας είπε ο κύριος Αργυράκης. "Έχουμε επισημάνει το συγκεκριμένο πρόβλημα επί σειρά ετών με επιστολές μας σε όλους τους υπουργούς".

"Αν συμβεί βίαιη έμφραξη στον Άνω Αχελώο, η Μεσοχώρα θα κατακλυστεί βίαια και απροειδοποίητα" μας είπε ο κ. Τάσος Μπαρμπούτης, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Θεσσαλικών Μελετών. "Θα κινδυνεύσει το χωριό. Πρέπει οπωσδήποτε να λυθεί το θέμα. Δεν μπορείς να αφήνεις ένα φράγμα 15 χρόνια πάνω στα βουνά και να λες "εντάξει δεν συμβαίνει τίποτα". Αν συμβεί κάτι, δεν μπορεί να πει κανείς πως δεν το ήξερε".

Όλο το άρθρο: https://www.dianeosis.org/2017/02/mesochora/

View full είδηση