Τα βιομηχανικά αιολικά πάρκα και οι επιπτώσεις τους στο τοπίο: Η περίπτωση της Ελλάδας

[Engineer]

Η εξάπλωση των μεγάλων χερσαίων αιολικών πάρκων αποτελεί βασική κατεύθυνση των πολιτικών που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης προς καθαρές και πιο βιώσιμες μορφές ενέργειας. Η ανάπτυξη τέτοιων υποδομών είναι ταχεία, εκτεταμένη αλλά και συχνά αμφιλεγόμενη.  Η κατασκευή βιομηχανικών αιολικών πάρκων προϋποθέτει μεγάλες τεχνικές επεμβάσεις στο έδαφος: βαριές θεμελιώσεις από οπλισμένο σκυρόδεμα, βαθιές εκσκαφές, χωματουργικές εργασίες μεγάλης κλίμακας, διάνοιξη εκτεταμένων οδικών δικτύων, κ.α.

Η μαζική εγκατάσταση ανεμογεννητριών προκαλεί έντονες αντιδράσεις. Αντιδράσεις που αντανακλούν αγωνίες για την αλλοίωση και υποβάθμιση του τοπίου, τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές επιπτώσεις των επεμβάσεων αυτών, την εκτόπιση αγροτικών και άλλων δραστηριοτήτων, την απουσία ουσιαστικής δημόσιας διαβούλευσης, την προβληματική κατανομή των ωφελημάτων και την αλλαγή του αναπτυξιακού προσανατολισμού των περιοχών. Το ζήτημα υπερβαίνει την τεχνολογία ή την παραγωγή ενέργειας: αγγίζει τη σχέση των ανθρώπων με τον τόπο τους και θέτει ερωτήματα για το νόημα, τη χρήση, τη διαχείριση και τον σχεδιασμό του χώρου. Επηρεάζει τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και βιώνουν τους τόπους και τα τοπία τους και βλέπουν/συναισθάνονται τον εαυτό τους σε αυτά. Οι τοπικές αυτές αντιστάσεις πηγάζουν από βαθιά ριζωμένες κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες που συνδέονται με τον χαρακτήρα, την ταυτότητα, τη φυσική και την πολιτισμική κληρονομιά και τον κοινωνικό ιστό των κοινοτήτων.

Τίθενται, λοιπόν, ερωτήματα, όπως:

• Μπορούν τα περιβαλλοντικά οφέλη της «καθαρής» ενέργειας να δικαιολογήσουν μια τέτοια υποβάθμιση φυσικών και πολιτισμικών πόρων;
• Μπορεί να θεωρηθεί αποδεκτή η θυσία τοπίων βαθιά φορτισμένων με μνήμη, ταυτότητα, πολιτισμική, αισθητική και οικολογική αξία στο όνομα της ενεργειακής μετάβασης;
• Είναι πράγματι «κοινά» τα οφέλη της παραγόμενης ενέργειας και της ενεργειακής μετάβασης;
• Πόσο δημοκρατικό, ηθικό και δίκαιο είναι να καλούνται οι πολίτες να χρηματοδοτούν αδρά, μέσω του Ειδικού Τέλους Μείωσης Εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου, τόσο αμφιλεγόμενα έργα ΑΠΕ;

Η σύγχρονη ενεργειακή πολιτική δεν μπορεί να αγνοεί τα θέματα αυτά και τις αντιφάσεις, αλλά ούτε και ποικίλα άλλα ερωτήματα που εγείρονται και αφορούν τη λειτουργία, τη διαφάνεια και τη δικαιοσύνη του ενεργειακού συστήματος.

Το άρθρο με τίτλο «Ανάπτυξη Μεγάλων Αιολικών Πάρκων και οι Επιπτώσεις τους στο Τοπίο: Ανασκόπηση της Περίπτωσης της Ελλάδας»  (https://sciendo.com/article/10.2478/jlecol-2025-0019😞

• εστιάζει στη σύνθετη και πολυδιάστατη έννοια του τοπίου, αναδεικνύοντας τον ανθρωποκεντρικό, βιωματικό και συμβολικό του χαρακτήρα, πέρα από την αισθητική και αναπαραστατική του προσέγγιση,
• αναδεικνύει τη μετάβαση προς την εκβιομηχάνιση της αιολικής ενέργειας, με έμφαση στις επιπτώσεις των τεχνικών επεμβάσεων στο τοπίο της υπαίθρου,
• παρουσιάζει τις κοινωνικές αντιδράσεις στην εγκατάσταση μεγάλων αιολικών πάρκων, επισημαίνοντας την εμφάνιση του τοπιακού ακτιβισμού ως έκφραση αντίστασης, κοινωνικής αγωνίας και υπεράσπισης της τοπικής ταυτότητας και κληρονομιάς,
• προτείνει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αξιολόγησης των επιπτώσεων των επιταχυνόμενων επενδύσεων αιολικής ενέργειας στο τοπίο,
• εξετάζει εργαλεία και στρατηγικές για τη διαχείριση και διακυβέρνηση των τοπίων ενέργειας, σε συμφωνία με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο, και
• επιδιώκει να συμβάλει ουσιαστικά στον δημόσιο και επιστημονικό διάλογο γύρω από την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας.

Παρά τη ραγδαία αύξηση των επενδύσεων, απουσιάζει αντίστοιχη εκτεταμένη έρευνα που να εστιάζει συστηματικά στις χωρικές, κοινωνικές και πολιτισμικές πτυχές αυτού του μετασχηματισμού και στις επιπτώσεις των μεγάλων αιολικών πάρκων στο πολυδιάστατο τοπίο.

Το τοπίο είναι μια κατεξοχήν ανθρωποκεντρική έννοια· δεν υφίσταται χωρίς την ανθρώπινη παρουσία και εμπλοκή. Δεν είναι απλώς ένα ατομικό βίωμα, αλλά ένα κοινό πλαίσιο νοήματος και εμπειρίας. Περιλαμβάνει οικολογικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, συναισθηματικές, πολιτισμικές, βιωματικές και άλλες διαστάσεις. Συνεπώς, δεν αποτελεί απλώς εικόνα, αλλά το βαθύτερο «είναι» ενός τόπου· είναι ένας ζωντανός χώρος, φορτισμένος με ιστορία, μνήμη και ταυτότητα, ένα πεδίο αλληλεπίδρασης μεταξύ του σώματος και της γης, όπου η εμπειρία, η υλικότητα και το συναίσθημα συνυφαίνονται.

Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο (Ν.3827/2010) αναγνωρίζει το τοπίο ως κοινό αγαθό και βασικό στοιχείο της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης, αλλά και ως πολυσήμαντο πόρο που συμβάλλει ουσιαστικά στην ατομική και κοινωνική ευημερία. Στην Ελλάδα, παρά τα θετικά βήματα που έγιναν με την εισαγωγή των Ενοτήτων Τοπίου στα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια (2014–2016), οι σχετικές προβλέψεις παραμένουν περιορισμένες. Απαραίτητο επόμενο βήμα είναι η ενσωμάτωση στοιχείων των αξιολογήσεων του χαρακτήρα και της φέρουσας ικανότητας του τοπίου (Landscape Character & Landscape Capacity Assessments) στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων με έμφαση στις κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις των έργων.

Το άρθρο υποστηρίζει την ανάγκη για πιο ισορροπημένες λύσεις στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, προκρίνοντας έργα μικρότερης κλίμακας που σέβονται την τοπιακή πολυμορφία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής. Αυτά τα έργα οφείλουν να εντάσσονται σε έναν μακροπρόθεσμο και συνεκτικό χωροταξικό σχεδιασμό, και να βασίζονται σε ουσιαστικές διαδικασίες δημόσιας διαβούλευσης. Σε αυτά η ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και η εμπλοκή κοινωνικών επιστημόνων αποτελούν κρίσιμες προϋποθέσεις για την κοινωνική αποδοχή και τη βιωσιμότητα αυτών των ενεργειακών παρεμβάσεων. Επιπλέον, καταθέτει συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής που περιλαμβάνουν κατευθυντήριες οδηγίες  χωροθέτησης αιολικών πάρκων, μέτρα για τη βελτίωση της ενσωμάτωσης τους στο τοπίο, καθώς και μια σειρά καινοτόμων εναλλακτικών ενεργειακών επιλογών. Η τεχνολογική πρόοδος, ιδίως στον τομέα της αποθήκευσης ενέργειας, καθιστά εφικτές – και στο μέλλον ακόμα περισσότερο – πιο ευέλικτες, αποκεντρωμένες και τοπικά ενταγμένες ενεργειακές λύσεις. Παράλληλα, η ενεργειακή μετάβαση πρέπει να πλαισιωθεί και από πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας, δίκαιης κατανομή των ωφελειών και ουσιαστικής υποστήριξης των τοπικών κοινωνιών. Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση σχετικά με την έννοια και τη σημασία του τοπίου συνιστά βασική προϋπόθεση για μια κοινωνικά δίκαιη, ισόρροπη και περιβαλλοντικά βιώσιμη χωρική ανάπτυξη.

Περισσότερα στο πλήρες άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Journal of Landscape Ecology:

https://sciendo.com/article/10.2478/jlecol-2025-0019

View full είδηση