Λειψυδρία στην Ελλάδα: Το επερχόμενο πρόβλημα, οι πληττόμενες περιοχές και οι πολιτικές του ΥΠΕΝ

Η λειψυδρία αποτελεί σήμερα μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα και συνολικά η Νότια Ευρώπη. Δεν πρόκειται πλέον για παροδικά ή εποχικά φαινόμενα, αλλά για μια διαρκώς εντεινόμενη απειλή με μακροχρόνιες κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες. Η λειψυδρία πλήττει την αγροτική παραγωγή, τον τουρισμό, τα αστικά κέντρα και τη δημόσια υγεία, ενώ αναδεικνύει με οξύτητα τα διαρθρωτικά προβλήματα στον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε το πολυτιμότερο φυσικό μας αγαθό: το νερό.

Το ελληνικό πρόβλημα και η γεωγραφία της κρίσης

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα παράδοξο. Παρότι δεν ανήκει στα κράτη με τον χαμηλότερο ετήσιο υδρολογικό κύκλο, εμφανίζει περιοχές με εξαιρετικά υψηλό υδατικό στρες. Αυτό οφείλεται στην άνιση κατανομή των βροχοπτώσεων, στη γεωγραφική ασυμμετρία ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση του νερού, στην υπεράντληση των υπόγειων υδροφορέων, στις υψηλές απώλειες των δικτύων και στην απουσία ολοκληρωμένης διαχείρισης ανά λεκάνη απορροής.

Περιοχές που πλήττονται έντονα:

• Κυκλάδες & Δωδεκάνησα: Μικρά νησιά χωρίς φυσικούς ταμιευτήρες, με ελάχιστα υπόγεια αποθέματα. Η υδροδότηση στηρίζεται σε μονάδες αφαλάτωσης, οι οποίες συχνά λειτουργούν με τεχνικά προβλήματα, ή μέσω υδροφόρων πλοίων, κάτι που επιβαρύνει το περιβάλλον και τα δημοτικά ταμεία.
• Ανατολική Κρήτη: Η μείωση των βροχοπτώσεων, σε συνδυασμό με την τουριστική πίεση, έχει δημιουργήσει σοβαρά ζητήματα επάρκειας. Οι υδροφόροι ορίζοντες υποχωρούν δραματικά και οι αγρότες στρέφονται σε όλο και βαθύτερες γεωτρήσεις.
• Θεσσαλία: Περιοχές όπως η Καρδίτσα και ο Τύρναβος, λόγω της εντατικής γεωργίας και του αρδευτικού μοντέλου, έχουν οδηγηθεί σε υπεράντληση με καταστροφικές συνέπειες στη δομή των εδαφών και στη βιωσιμότητα της παραγωγής.
• Ανατολική Πελοπόννησος: Σε περιοχές όπως η Λακωνία και η Αργολίδα, η υδατική ανεπάρκεια απειλεί όχι μόνο την αγροτική παραγωγή αλλά και τη βασική ύδρευση, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες.

Οι πολιτικές του ΥΠΕΝ: Από τη θεωρία στην εφαρμογή

Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) έχει παρουσιάσει μια σειρά από δράσεις που επιχειρούν να δημιουργήσουν τις βάσεις για μια νέα στρατηγική στον τομέα των υδάτων. Το 2023 ξεκίνησε η αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Υδάτων, με βασική στόχευση την κλιματική ανθεκτικότητα και την προστασία των υπόγειων υδροφορέων.

Κύριες πρωτοβουλίες του ΥΠΕΝ:

• Έργα τηλεμετρίας και ελέγχου κατανάλωσης: Επιδοτείται η εγκατάσταση έξυπνων μετρητών και αισθητήρων πίεσης στα δίκτυα ύδρευσης, ώστε να εντοπίζονται οι διαρροές και να μειώνονται οι απώλειες.
• Αναβάθμιση των γεωτρήσεων και των ΤΟΕΒ: Με στόχο τον έλεγχο της κατανάλωσης νερού και την αποδοτική χρήση για άρδευση.
• Κατασκευή υποδομών για την ανακύκλωση υδάτων: Κυρίως σε βιομηχανικές ζώνες και μεγάλους Δήμους.
• Αφαλάτωση με πράσινη ενέργεια: Χρηματοδοτούνται πιλοτικά προγράμματα σε νησιωτικές περιοχές με χρήση ΑΠΕ για τη μείωση του κόστους λειτουργίας.

Χρηματοδοτικά Εργαλεία:

• “Αντώνης Τρίτσης”: Περιλαμβάνει άξονες για δίκτυα ύδρευσης, διαχείριση αποθεμάτων και τεχνολογική αναβάθμιση των ΔΕΥΑ.
• RRF – Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας: Χρηματοδοτεί αφαλατώσεις, ανακύκλωση νερού και «έξυπνες» υποδομές.
• ΕΣΠΑ 2021–2027: Εντάσσει έργα σε περιφερειακό και τομεακό επίπεδο που σχετίζονται με τη βιώσιμη διαχείριση υδάτων.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην πρώτη γραμμή, χωρίς πυξίδα

Οι Δήμοι αποτελούν το βασικότερο σημείο επαφής των πολιτών με το πρόβλημα της λειψυδρίας. Ωστόσο, η διαχειριστική και τεχνική τους επάρκεια ποικίλλει δραματικά. Δήμοι που διαθέτουν οργανωμένες ΔΕΥΑ και τεχνικές υπηρεσίες έχουν προχωρήσει σε έργα αντικατάστασης δικτύων, παρακολούθησης διαρροών και δημιουργίας μικρών μονάδων αφαλάτωσης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Σίφνος, η Κως και η Κάλυμνος.

Αντίθετα, δεκάδες μικροί Δήμοι στερούνται ακόμη και βασικής τεχνικής τεκμηρίωσης για να ενταχθούν σε προγράμματα. Οι δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης (ΔΕΥΑ) αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα βιωσιμότητας, κυρίως λόγω του αυξημένου κόστους λειτουργίας και της περιορισμένης κρατικής επιχορήγησης.

Πολλοί Δήμοι έχουν ξεκινήσει ενημερωτικές καμπάνιες ευαισθητοποίησης, ωστόσο παραμένει ζητούμενο ο σχεδιασμός ολοκληρωμένων Σχεδίων Διαχείρισης Νερού σε επίπεδο Δήμου ή διαδημοτικών συνεργασιών ανά λεκάνη απορροής.

Η ευρωπαϊκή διάσταση: Από την πρόληψη στη νομοθετική δέσμευση

Η πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «Τα ύδατα στην Ευρώπη: Βασικές προκλήσεις και λύσεις της ΕΕ», έρχεται να τονίσει ότι η κρίση του νερού αποτελεί ευρωπαϊκό πρόβλημα με εθνικές προεκτάσεις.

Κεντρικά σημεία:

• Το 20% της ΕΕ βρίσκεται σε κατάσταση υδατικού στρες, ενώ προβλέπεται ότι το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί σημαντικά έως το 2030.
• Η επαναχρησιμοποίηση νερού για άρδευση και βιομηχανική χρήση πρέπει να αυξηθεί κατά 40%.
• Η οδηγία για τα υπόγεια ύδατα θα γίνει αυστηρότερη, απαιτώντας καλύτερη χαρτογράφηση, ψηφιακή παρακολούθηση και αναφορές από τα κράτη μέλη.
• Ο ρόλος των τοπικών αρχών αναδεικνύεται κρίσιμος: μέσω των Περιφερειακών Ταμείων, των προγραμμάτων LIFE και Horizon Europe προωθείται η τεχνική υποστήριξη των Δήμων.

Επιπλέον, η ΕΕ καλεί τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν αυστηρότερη εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», να περιορίσουν τη βιομηχανική ρύπανση και να ενισχύσουν τη συμμετοχικότητα στη διαχείριση του υδάτινου πόρου, με εργαλεία διαβούλευσης σε τοπικό επίπεδο.

Συμπεράσματα: Ώρα για αλλαγή παραδείγματος

Η λειψυδρία δεν είναι πλέον ένα φυσικό φαινόμενο που αφορά μόνο τους γεωπόνους ή τις ΔΕΥΑ. Είναι ένα πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα που απαιτεί:

• Εθνικό σχέδιο διαχείρισης με βάση τις λεκάνες απορροής
• Θεσμική ενίσχυση των ΔΕΥΑ και τεχνική υποστήριξη των μικρών Δήμων
• Διαδημοτικές συνεργασίες και συμμετοχή των πολιτών στη χάραξη τοπικών πολιτικών για το νερό
• Επένδυση σε καινοτομία, ψηφιακή παρακολούθηση και πράσινη τεχνολογία

Η πρόσβαση σε καθαρό και επαρκές νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Οι ΟΤΑ, το ΥΠΕΝ και η ΕΕ έχουν πλέον την υποχρέωση να το διασφαλίσουν, όχι μόνο για τις παρούσες, αλλά και για τις επόμενες γενιές.
Το νερό είναι ζωή – και η διαχείρισή του είναι καθρέφτης της πολιτικής μας ωριμότητας και της κοινωνικής μας υπευθυνότητας.